In de kern houdt de Omgevingswet vooral een breuk in tussen enerzijds de procedure over de eigenlijke onteigening (de eigendomsontneming) en de procedure over de omvang van de schadeloosstelling. Waar de Onteigeningswet uitgaat van een civielrechtelijke uitspraak over zowel de eigendomsontneming als de schadeloosstelling, brengt de Omgevingswet de procedure over de eigendomsontneming volledig onder in de bestuursrechtelijke kolom. De vaststelling van de schadeloosstelling blijft wel toevertrouwd aan de civiele rechter.

De regels met betrekking tot de onteigeningsprocedure zijn verdeeld over verschillende hoofdstukken van de Omgevingswet. In hoofdstuk 11 van de Omgevingswet is het onteigeningsinstrument als zodanig geregeld. In dat hoofdstuk worden vooral materiële regels gegeven over de onteigeningsbeschikking en onteigeningsakte, waarmee voortaan de eigendom overgaat van onteigende op onteigenaar.

Het materiële schadeloosstellingsrecht is geregeld in paragraaf 15.3.1. Ow en de procedure tot vaststelling van de schadeloosstelling in paragraaf 15.3.2. De procedureregels over de voorbereiding van de onteigeningsbeschikking zijn neergelegd in paragraaf 16.3.8, de rechtsbescherming tegen een onteigeningsbeschikking in afdeling 16.9 Ow. Verder is het terugvorderingsrecht dat voorheen in artikel 61 Onteigeningswet was geregeld in hoofdstuk 11 Ow opgenomen.

Onteigeningsbeschikking

In een onteigeningsbeschikking wijst een bestuursorgaan de te onteigenen onroerende zaken aan.

Art. 11.3 Ow.

Onteigeningsakte

De onteigeningsakte is een nieuw fenomeen, de notaris speelt onder de huidige regelgeving namelijk geen rol van betekenis in het onteigeningsproces. De notaris stelt een akte op als voldaan is aan drie voorwaarden. De beschikking is onherroepelijk, het planologisch besluit is onherroepelijk en de voorlopige schadeloosstelling is betaald. De onteigenaar verkrijgt het onteigenende zonder lasten en rechten, zodra de akte is ingeschreven in de openbare registers.

Ontleend aan T. Pranger en H. Wiersema, ‘Onteigenen nieuwe stijl: de onteigeningsakte’. Holla, d.d. 7 september 2021. https://www.holla.nl/nieuwsbericht/onteigenen-nieuwe-stijl-de-onteigeningsakte/.

Onteigeningsbekrachtiging

De bekrachtigingsprocedure vangt aan op het moment dat het bestuursorgaan dat de onteigeningsbeschikking heeft gegeven de rechtbank verzoekt de beschikking te bekrachtigen. De bekrachtigingsprocedure is bedacht zodat een rechterlijke ‘check’ wordt uitgevoerd van de beschikking. Ook als er geen bedenkingen zijn binnengekomen tegen de beschikking.

Ontleend aan T. Pranger en H. Wiersema, ‘Onteigenen nieuwe stijl: de bekrachtigingsprocedure beschouwd’. Omgevingsweb, d.d. 3 augustus 2021. https://www.omgevingsweb.nl/nieuws/onteigenen-nieuwe-stijl-de-bekrachtigingsprocedure-beschouwd/.

Let op: de Corporate Dienst van Rijkswaterstaat, die een belangrijke functie vervult in het administratieve gedeelte van de huidige procedure, zal in de nieuwe procedure geen rol meer spelen.

Zie B. ten Kate, ‘Invoering Omgevingswet: laatste datum voortoets’. Omgevingsweb, 17 januari 2022. https://www.omgevingsweb.nl/nieuws/invoering-omgevingswet-laatste-datum-voortoets