De Kwaliteitscriteria vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) worden inmiddels tien jaar in de praktijk toegepast door omgevingsdiensten. Aan het jubileum wordt nauwelijks aandacht besteed. Is dat terecht? Getuige het feit dat er binnen het Interbestuurlijk programma versterking VTH-stelsel ruim aandacht is voor deskundigheid van VTH-professionals en robuustheid van omgevingsdiensten, zou je juist nu anders verwachten, schrijft Jan de Lange.
Hoewel de Kwaliteitscriteria een belangrijke pijler zijn onder de professionaliteit van VTH-professionals, wordt er niet veel over gepubliceerd. Op Omgevingsweb worden de criteria genoemd in een artikel van april 2021. Dat artikel gaat echter meer over de verordening kwaliteit dan over de Kwaliteitscriteria zelf.
Kenniscentrum InfoMil geeft veel historische informatie en een korte uitleg over de criteria. Maar ook op de InfoMil-site ontbreken de laatste ontwikkelingen, zoals aankondiging van de volgende versie van de Kwaliteitscriteria VTH en de introductie van de competentieprofielen. De laatste nieuwspublicatie op de VNG-site over dit onderwerp dateert van bijna een jaar geleden. Tijd voor een update over dit belangrijke onderwerp.
In 2012 verscheen de Kwaliteitscriteria VTH versie 2.1. Deze volgde de versie 2.0 op die in 2009 een belangrijke rol kreeg in de uitvoering van de packagedeal. Met de versie 2.1 startten gemeenten, provincies en omgevingsdiensten een tweejarig implementatietraject.
Het doel hiervan was om te komen tot een blijvende professionalisering van het VTH-werkveld. Met name de omgevingsdiensten staken daar destijds veel energie in. Eerst in het vaststellen van de status van deskundigheid van medewerkers en status van robuustheid van de organisatie (0-situatie).
Daarna in het opstellen en uitvoeren van verbeterplannen. Rond 2015 hadden de meeste omgevingsdiensten in beeld wat de status van deskundigheid van hun medewerkers was en wat dat betekende voor de robuustheid van de organisatie.
In 2019 verscheen een nieuwe versie van de Kwaliteitscriteria. Er was gesleuteld aan diverse criteria, omdat bijvoorbeeld de wetgeving waarnaar verwezen werd was komen te vervallen. Ook werd over de hele linie het criterium voor de werkervaring verlaagd. Het maximum verschoof van vijf naar drie jaar ervaring.
Daarnaast werden er uit praktische overwegingen een aantal deskundigheidsgebieden samengevoegd en werd het deskundigheidsgebied ‘Energie en duurzaamheid’ toegevoegd. De overlap tussen verschillende criteria, inconsistenties tussen de criteria bij verschillende deskundigheidsgebieden en het ontbreken van toelichtingen op de diverse criteria werd ongemoeid gelaten.
De nieuwe versie van de Kwaliteitscriteria leidde niet tot het opnieuw in beeld brengen van de status van deskundigheid van medewerkers in de vorm van een nieuwe 0-meting. Wel werd hiervan een vertaling gemaakt naar de nieuwe criteria.
Inmiddels hebben we tien jaar ervaring met het toepassen van de Kwaliteitscriteria in de praktijk. Dat levert de meest uiteenlopende inzichten op. Een aantal worden hierna toegelicht.
We zien in toenemende mate dat het structureel inzetten van de Kwaliteitscriteria tot verbetering en professionalisering van de VTH-sector leidt. Kennis van VTH-medewerkers wordt verbreed en verdiept en de professionaliteit (en het behoud daarvan) is mede door de Kwaliteitscriteria verbeterd.
Het voldoen aan de Kwaliteitscriteria wordt door omgevingsdiensten op verschillende wijze aangepakt. Bij de ene organisatie beoordelen de medewerkers zelf of ze voldoen aan de Kwaliteitscriteria (zelfevaluatie), de andere laat dat over aan de managers, en weer anderen laten de deskundigheid door een extern bureau valideren. In de praktijk leidt dat tot (verklaarbare) verschillen. Dit staat een waardevolle benchmark op dit moment in de weg.
Hoewel dat in de Kwaliteitscriteria wel zo is afgesproken, wordt van inhuur niet of zelden vastgesteld in welke mate zij voldoen aan de Kwaliteitscriteria. Dat is opvallend, omdat inhuur niet zelden ingezet wordt voor het oplossen van lastige cases waarbij voldoende kennis (en competentie) van belang zijn.
Overigens is in de Kwaliteitscriteria niet aangegeven op welke wijze van inhuur vastgesteld moet worden dat zij aan de Kwaliteitscriteria voldoen. Is daarvoor het overleggen van een CV voldoende, of moet de deskundigheid ook extern gevalideerd worden? Feit is dat menig detacheerder geen kennis van de Kwaliteitscriteria VTH heeft.
Wat ook opvalt, is dat het toezicht op het naleven van de Kwaliteitscriteria (Interbestuurlijk toezicht) per provincie verschilt en hier en daar oppervlakkig plaatsvindt. ‘Vroeger’ kwam de VROM-inspectie bij de gemeenten en provincies langs om een aantal dossiers door te lichten en de kwaliteit daarvan te beoordelen. Interbestuurlijk toezicht wordt op dit moment vaak anders uitgevoerd.
Er wordt meer gefocust op het systeem, zonder ook door te vragen naar de onderliggende gegevens. Daarmee is er op verschillende plaatsen een papieren werkelijkheid ontstaan die niet veel meer te maken heeft met de daadwerkelijke professionaliteit van de betreffende organisaties.
Waar gaan we heen? Per 1 januari 2024 treedt gelijk met de Omgevingswet de volgende versie van de Kwaliteitscriteria in werking. In deze versie zijn de nodige criteria vertaald naar Ow-terminologie. Daarnaast, en dat is nieuw en nog niet breed bekend, zijn er competentiecriteria toegevoegd in de vorm van 5 competentieprofielen.
Omdat er, anders dan bij de vaststelling van de versie 2.2, geen overgangstermijn is vastgesteld zullen er niet veel VTH-organisaties daar per 1 januari aanstaande aantoonbaar aan voldoen.
Voor de Kwaliteitscriteria VTH doet zich na de zomer nog een belangrijke ontwikkeling voor. Dan wordt er een project opgestart om een totale revisie van de Kwaliteitscriteria vorm te geven. Voor zover bekend is het de bedoeling om veel van de in het verleden ontstane weeffouten te herstellen. Ook na 2024 blijven de Kwaliteitscriteria dus een belangrijk onderwerp om te blijven volgen.
