De inval van Rusland in Oekraïne kan leiden tot uitstel of zelfs afstel van nieuwe bouwprojecten. Dit komt door sterk stijgende bouwkosten en een lager consumentenvertrouwen.
zozzzzo_iStock_via GettyImages
Deze twee ontwikkelingen zijn al sinds medio 2021 gaande, maar de inval in Oekraïne verergert dit op meerdere wijzen. Bouwers kampen nu ook met exploderende energiekosten en vermindering van toevoer van hout, metalen en andere materialen. Als deze situatie aanhoudt, dan kunnen nieuwe bouwopdrachten worden uitgesteld of zelfs in het geheel niet doorgaan.
De bouwkosten zijn in het afgelopen jaar al sterk gestegen. Dit is met name het gevolg van de stijgende materiaalkosten. Deze lagen in februari reeds 10,7 procent hoger dan een jaar eerder zo blijkt uit gegevens van bouwkostenexpert BDB. Met name diverse metalen en producten van hout stegen sterk in prijs. De kosten voor houten verpakkingsmiddelen lagen in februari 62,2 procent hoger dan een jaar eerder, ijzer en staal stegen met 70,3 procent en gewalste producten van staal met 72 procent.
Deze prijsstijgingen begonnen in het tweede kwartaal van 2021. Veel economieën startten weer op na een periode van strenge lockdown en dit zorgde voor een sterk gestegen vraag naar producten. Veel fabrieken hadden echter lang stil gelegen en moesten opnieuw opstarten, waardoor essentiële producten schaars waren. Bovendien was de wereldwijde toeleveringsketen niet op orde, waardoor het vervoer van goederen stokte en de kosten van vervoer omhoog gingen. Dit zorgde medio 2021 al voor sterk gestegen importprijzen voor bouwmaterialen. En dat is inmiddels terug te zien in de afzetprijzen. In het tweede helft van 2021 begonnen ook de energieprijzen op te lopen, mede als gevolg van de spanningen rond Oekraïne.
Door de inval van Oekraïne in Rusland zijn de prijzen van bouwmaterialen verder gestegen. Dit komt met name door de verminderde aanvoer van hout en verder stijgende energiekosten. Deze recente ontwikkelingen zijn nog niet in de bovenstaande cijfers zichtbaar. Zo komt hout, zoals vuren, lariks en berken multiplex uit Rusland en Oekraïne. De importwaarde van hout afkomstig uit Rusland of Oekraïne was in 2021 nog 6,4 procent van de totale Nederlandse importwaarde van hout.
De handel is al grotendeels stil komen te liggen als gevolg van verstoorde handelsstromen. De vier grote containerrederijen, verantwoordelijk voor het vervoer van de helft van de wereldhandel, hebben aangegeven niet meer naar Rusland te varen. Bovendien waarschuwde de NAVO er recent voor dat schepen in de Zwarte Zee, waar veel belangrijke Russische en Oekraïnse havens liggen, een hoog risico lopen. Houtimporteurs zullen hun waar dus uit andere landen moeten halen, maar de verlaagde export uit Rusland en Oekraïne zorgt voor een prijsopdrijvend effect op de wereldmarkt, zodat de problemen blijven. Nederlandse houtproducenten en -handelaren hebben veel hout op voorraad en kunnen dus nog wel even vooruit. Het afgelopen half jaar is juist het aandeel Nederlandse ondernemers uit de houtindustrie dat belemmeringen in materiaal, productiemiddelen en ruimte ervaart, gehalveerd naar 14,5 procent.
De stijgende energiekosten zorgen bovendien voor hogere kosten voor het produceren van bouwmaterialen. In 2019 bedroegen de gemiddelde energiekosten van bouwmaterialenproducenten 3,5 procent van hun totale omzet. Sommige type materialen vergen echter meer energie. Zo betaalden producenten van glas bijna 10 procent van hun omzet aan energie in 2015, het laatste jaar waarover deze gegevens bekend zijn. De Nederlandse eenmaands-gasfuture (TTF) is echter in een jaar tijd vertienvoudigd. Dit hoeft niet direct te leiden tot hogere kosten, omdat veel producenten van bouwmaterialen contracten voor langere perioden hebben afgesloten. Als de energiekosten lang hoog blijven, raakt dit echter steeds meer bouwmaterialenproducenten, met verder stijgende kosten als gevolg.
De problemen bij toeleveranciers van bouwmaterialenproducenten leiden tevens tot problemen. In Oekraïne staan diverse staalfabrieken, waaronder die van Arcelor Mittal, die hun activiteiten aldaar hebben stilgelegd. Dit zorgt voor minder aanbod. Dat is een belangrijke reden voor stijgende staalprijzen, naast de hoge energiekosten. Bij basismetaalproducenten zijn de energiekosten namelijk goed voor ruim 4 procent van hun omzet. De hoge energiekosten dwong zelfs de Nederlandse aluminiumsmelter Aldel om tweederde van hun productie stil te leggen. De prijzen voor aluminium zijn namelijk zo sterk gestegen dat het profijtelijker is het aluminium te verschepen naar landen als Brazilië, China en India, welke minder afhankelijk zijn van Russisch gas en daardoor een lagere gasprijs betalen.
Een ander aspect van de hoge energieprijzen is dat de bouwsector een grootverbruiker is van aardolie afkomstig uit Rusland. Alleen de chemie, de vervoerssector en de overheid verbruiken meer aardolie uit Rusland, zo blijkt uit cijfers van Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In de bouw rijden veel auto’s, busjes en vrachtwagens, zodat bouwvakkers naar bouwplaats komen, installateurs huisbezoeken kunnen plegen voor montage en onderhoud en bouwmaterialen bij het juiste bouwproject terecht komen. De prijzen voor EURO 95 liggen momenteel 25 procent hoger dan een jaar geleden.
De aannemers of opdrachtgevers van bouwwerken moeten deze hogere kosten dragen. De producenten en handelaren van hout- en bouwmaterialen berekenen namelijk hun gestegen kosten door aan hun afnemers, aannemers uit de woning-, utiliteits- en infrabouw. De aannemers hadden in 2019 ook te maken met sterk stijgende kosten waardoor marges krompen en het aantal faillissementen steeg. Daarom zullen zij proberen deze stijgende kosten door te berekenen aan particulieren, projectontwikkelaars, woningbouwverenigingen en overheden voor wie zij een woning, bedrijfsgebouw of infrastructureel project bouwen. Nu al zijn er flinke discussies tussen aannemers en projectontwikkelaars over wie de additionele kosten moeten dragen. Als ze daar niet uitkomen, leidt dit tot uitstel of kan het zijn dat veel projecten in hun geheel niet doorgaan.
Daar komt bij dat de inval van Rusland in Oekraïne het consumentenvertrouwen in Nederland drukt, waardoor de vraag komt naar woningen en utiliteitsgebouwen afzwakt. De stijgingen van energie en andere producten van na de inval tast de koopkracht van particulieren aan en verlaagt daarmee hun consumentenvertrouwen. Dat vertrouwen is reeds gedaald van -4 in juli 2021 naar -30 in februari, zo blijkt uit cijfers van het CBS.
De bereidheid om grote investeringen te doen, zoals de aankoop van een nieuwe woning, gaat door de daling in consumentenvertrouwen eveneens achteruit. Dit wordt verder aangetast door de stijgende rentes als gevolg van de hogere risicopremies op financiële markten, wat de kosten van hypotheken verhoogt. De hogere lang lopende rentes raken ook investeringen met een lange investeringshorizon zoals commercieel vastgoed.
Stand van de Bouw: De bouwsector in economisch perspectief (Casper Wolf)
