De redactie van Omgevingsweb sprak met diverse personen die betrokken zijn of waren bij het programma Eenvoudig Beter. Dit programma, inmiddels ondergebracht bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken, ging meer dan tien jaar geleden van start. Het doel van dit programma was om gemeenten, provincies, waterschappen, bedrijven en burgers te begeleiden in het ervaring opdoen met het reeds werken in de geest van de Omgevingswet. Inmiddels is er veel gebeurd. De Omgevingswet is meerdere malen uitgesteld en er wordt veel kritiek geuit op de wet. In deze serie vragen we (ex)betrokkenen naar hun huidige mening over de Omgevingswet: staan ze nog steeds achter de Omgevingswet en achter de gedachte dat de Omgevingswet alles op het gebied van de leefomgeving eenvoudig beter maakt? In deel 1 van deze serie geven we het woord aan Jan van den Broek, senior legal counsel bij VNO-NCW en MKB-Nederland. (Redactie Omgevingsweb)
Jan van den Broek: ''De Omgevingswet deugt. In mijn proefschrift Bundeling van omgevingsrecht (2012) heb ik kenbaarheid de belangrijkste functie van het omgevingsrecht genoemd. ''De rechtzoekende moet snel kunnen vinden wat hij zoekt en vervolgens eenvoudig vast kunnen stellen waar hij aan toe is.'' (1) Het voornaamste bezwaar tegen het omgevingsrecht is zijn complexiteit. (2) De stelselwijziging maakt het omgevingsrecht eenvoudiger: één Omgevingswet in plaats van 26 sectorwetten voor bodem, lucht, natuur, water, etcetera, vier AMvB’s in plaats van 60 en één Omgevingsregeling in plaats van 75 ministeriële regelingen. Dat is al eenvoudig beter en sluit aan bij het eerste verbeterdoel van de stelselherziening: vergroten van de inzichtelijkheid, de voorspelbaarheid en het gebruiksgemak.
De Omgevingswet wordt wel eens afgeschilderd als een omvangrijke en lastig te lezen wet. Naar mijn mening ten onrechte. In mijn boekje De Omgevingswet. Een korte introductie, heb ik op hoofdlijnen aangegeven wat de gemiddelde gebruiker mijns inziens moet weten. Het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) is weliswaar omvangrijk, maar veel beter leesbaar dan het huidige Activiteitenbesluit. Bovendien hoeven ondernemers niet het hele Bal te lezen, maar alleen de regels die specifiek voor hun bedrijven gelden. Als de Omgevingswet in werking treedt, hoeven bedrijven die zelf niets veranderen, ook niets te doen. Ondernemers hoeven voor een inrichting niet opnieuw een melding te doen en omgevingsvergunningen voor een inrichting blijven automatisch gelden. Dat regelt het overgangsrecht.
De Omgevingswet legt in artikel 1.3 voor het eerst duurzame ontwikkeling vast, die in 1989 door het Brundtlandrapport werd gemunt: ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder de mogelijkheden voor toekomstige generaties om in hun behoeften te voorzien in gevaar te brengen. Dat mag gerust een aardverschuiving worden genoemd, maar artikel 1.3 dat de maatschappelijke doelen van de wet verwoordt, legt ook een nieuwe visie vast, die veel beter aansluit bij de échte werkelijkheid.
De Omgevingswet is namelijk, met het oog op duurzame ontwikkeling, de bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu gericht op het in onderlinge samenhang beschermen en benutten van de fysieke leefomgeving. Deze duurzame en samenhangende benadering is nodig om energietransitie, klimaatadaptatie, woningbouwopgave, versterking van defensie en bescherming van onze natuur en gezondheid effectief te kunnen aanpakken samen met het bieden van ruimte aan economische ontwikkeling. Dat gaat beter met het samenhangende kader van de Omgevingswet dan met de huidige tientallen omgevingswetten en meer dan honderd uitvoeringsregels, die elk over verschillende onderdelen van de fysieke leefomgeving gaan, veelal zonder samenhang, zoals nu het geval is. Ook de hoofdlijnenbrief van 1 april 2022 van de minister van Natuur en Stikstof wil een integrale aanpak: ''We zullen maatregelen waar mogelijk slim combineren om de natuur, de bodem en de waterkwaliteit te verbeteren en de klimaatopgave te halen.'' Een integrale benadering vanaf het begin betekent ook een grotere voorspelbaarheid voor initiatiefnemers van onder meer woningbouwprojecten of nieuwe bedrijvigheid.
De Omgevingswet biedt ook veel ruimte voor regie. Artikel 2.3 wordt gewoonlijk kort samengevat met ''decentraal tenzij'', vanwege het uitgangspunt dat gemeenten taken en bevoegdheden op het gebied van de fysieke leefomgeving uitoefenen. Dat sluit aan bij de praktijk, waarin gemeenten ook nu al vaak het voortouw hebben. Denk aan het opstellen van bestemmingsplannen, het verlenen van omgevingsvergunningen en het handhaven van milieuregels voor bedrijven. ''Decentraal tenzij'' is bovendien maar één kant van de medaille. De andere kant is, dat het artikel het voor Rijk en provincies mogelijk maakt om de regie naar zich toe te trekken als het gaat om een nationaal of provinciaal belang. Of als regie nodig is voor een doelmatige en doeltreffende uitoefening van taken en bevoegdheden. De minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening heeft al laten weten daarvan zo nodig gebruik te zullen maken als het gaat om woningbouw.
De Omgevingswet biedt met flexibele regels ruimte voor ontwikkeling. Dat is nodig om snel te kunnen inspelen op de grote opgaven waarvoor ons land staat. De oorlog in Oekraïne heeft laten zien dat energietransitie en versterking van defensie versneld moet worden aangepakt. Wetgeving moet die echte werkelijkheid niet in de weg staan. De Omgevingswet biedt de instrumenten voor een integrale aanpak.
De Omgevingswet betekent ook een cultuurverandering in de dagelijkse praktijk en bestuurscultuur. Burgers, bedrijven en overheden moeten in onderlinge samenspraak komen tot een goede afweging van alle belangen bij het beschermen en benutten van de fysieke leefomgeving. Daarbij hoort een participatieve aanpak: ''het in een vroegtijdig stadium betrekken van belanghebbenden bij de besluitvorming over een project of activiteit.'' Participatie kan zorgen voor draagvlak en snelheid, mits participanten ook bereid zijn naar elkaars argumenten te luisteren.
De Omgevingswet zal verder een belangrijke rol gaan spelen op het gebied van gezondheid. Een van de doelen van de Omgevingswet is het bereiken en in stand houden van een veilige en gezonde fysieke leefomgeving. Het Rijk stelt met omgevingswaarden, instructieregels en beoordelingsregels doelen voor en grenzen aan de maximale blootstelling aan bijvoorbeeld luchtverontreiniging, waterverontreiniging en geluidbelasting. Het bevoegd gezag kan een omgevingsvergunning volgens artikel 5.32 van de wet in elk geval weigeren als naar zijn oordeel sprake is van bijzondere omstandigheden waardoor het verlenen van de vergunning zou leiden tot ernstige nadelige of mogelijk ernstige nadelige gevolgen voor de gezondheid.
De Omgevingswet zal worden ondersteund door het Digitaal Stelsel Omgevingswet. Dit DSO is wat mij betreft een hulpmiddel en komt niet in de plaats van voor gebruikers kenbare, leesbare regels. De wetgevingsjurist Peter Noll lijkt het daarmee eens: ''Eine Bereiniging der Rechtsordnung, durch welche diese wieder lesbar und nicht etwa nur im Computer aufrufbar wird, setzt den Einsatz des Computers gerade voraus.''(3) Het is dus verstandig dat het parlement eerst uitgebreid aandacht heeft besteed aan de wetgeving zelf. Het DSO zal voor de gebruiker wel even wennen zijn, zoals elk nieuw computerprogramma, maar het kabinet heeft een DSO beloofd dat hetzelfde gebruiksgemak heeft als de drie digitale tools waarmee de praktijk al lang werkt: Omgevingsloket Online (OLO), Activiteiten Internet Module (AIM) en ruimtelijkeplannen.nl.
De Omgevingswet deugt.''
Voermans, Weten van wetgeving, 2004.
Backes, Bezinning op het omgevingsrecht, 2010.
Peter Noll, Gesetzgebungslehre, 1973.
In deel 2 vertelt Arjan Nijenhuis waarom de Omgevingswet in zijn ogen hard nodig is.
In deel 3 betoogt Harm Borgers dat het wikken en wegen met de nieuwe wet juist positief en duurzaam is.
Houd Omgevingsweb in de gaten voor de mening van andere (ex)betrokkenen bij het programma Eenvoudig Beter over hun huidige visie op de Omgevingswet en haar gedachtegoed.
