Mary Lou Simons Vinxks, oud Staatsraad bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, opent het symposium en blikt terug op de historie van het bodembeschermingsrecht. Na de gifaffaire in Lekkerkerk wilde Nederland de bodem multifunctioneel schoon maken maar al snel bleek dat een strenge Wet bodembescherming de saneringsoperatie ""on hold"" zette. De gewenste flexibiliteit werd, ook na de wetswijzigingen, niet altijd bereikt. Bekend struikelblok is de gevalsdefinitie. Als je tegen de grenzen van de rekbaarheid van de wet aanloopt, kan de wet belemmeren. In het symposium staat de vraag centraal of de Omgevingswet daarvoor een oplossing gaat bieden.
Verslag van het symposium met aanbevelingen voor het ministerie van IenM.
Mary Lou Simons Vinxks,
oud Staatsraad bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, opent het symposium en blikt terug op de historie van het bodembeschermingsrecht. Na de gifaffaire in Lekkerkerk wilde Nederland de bodem multifunctioneel schoon maken maar al snel bleek dat een strenge Wet bodembescherming de saneringsoperatie "on hold" zette. De gewenste flexibiliteit werd, ook na de wetswijzigingen, niet altijd bereikt. Bekend struikelblok is de gevalsdefinitie. Als je tegen de grenzen van de rekbaarheid van de wet aanloopt, kan de wet belemmeren. In het symposium staat de vraag centraal of de Omgevingswet daarvoor een oplossing gaat bieden.
Martin van Gelderen
(I&M) memoreert dat de laatste fundamentele herziening van de Wbb uit 2006 dateert (onder andere Besluit uniforme saneringen) en dat het Bodemconvenant de eerste stap is richting afronding van de saneringsoperatie. Er is bij velen een behoefte om een punt te zetten achter het bestaande bodembeleid en de knelpunten snel aan te pakken. De huidige Wbb knelt op onder meer de volgende punten:
Steeds maar onderzoeken verlangen om een beschikking te kunnen nemen, lange procedures, het geval van verontreiniging;
Weinig samenhang met andere compartimenten van de leefomgeving;
Weinig ruimte voor lokale beleidsinvulling;
Rechtsonzekerheid: Wanneer ben je "Raad van State-proof"?
Er moet volgens hem ook niet vergeten worden dat met de huidige Wbb al wel veel meer mogelijk is dan voorheen, bijvoorbeeld:
Art 29 jo 37: slim beschikken: tijdstip indienen saneringsplan, tijdstip aanvang sanering
Art 40: zoek ruimte in deelsanering of gefaseerde sanering
Art 55c: gebiedsgerichte aanpak als middel (geen doel)Art 55ab en 55b: in gesprek met eigenaren bedrijfsterrein
Daarnaast vraagt het lef van het bevoegd gezag Wbb om op basis van beschikbaar bodemonderzoek een deugdelijke beschikking te nemen en te kunnen motiveren en niet almaar meer onderzoek te verlangen om onzekerheden te reduceren.
De Wbb zal uiteindelijk worden ingebouwd in de Omgevingswet maar vanwege de beleidsherziening is gekozen voor een apart traject. Het streven is om de bodemregelgeving gelijk met de Omgevingswet in werking te laten treden. De uitgangspunten voor het nieuwe beleid zijn deels een voortzetting van de huidige (bijv. vervuiler betaalt en preventie/zorgplicht). Nieuwe elementen zijn de transitie van saneerplicht naar beheerplicht en de mogelijkheden van lokaal maatwerk. Andere onderdelen van de nieuwe regelgeving zijn het overgangsrecht, de normering, de financiering en de bodeminformatie (archieffunctie verontreinigingen). De jaren 2014 en 2015 zijn van belang voor keuzen in bodembeschermingsbeleid en recht.
Jos Mol
heeft zich bij de gemeente Enschede ingezet voor een gemeentelijke visie op bodem en ondergrond en heeft vanuit de gemeentelijke praktijk ervaring met de huidige Wbb. Volgens hem behoren bodem en ondergrond bij de openbare ruimte; het gaat dan niet alleen om de laag met de kabels en leidingen maar ook de lagen met drinkwater, grondstoffen en mogelijkheden voor opslag. De Wbb gaat al heel lang mee, is veelvuldig geprobeerd om te vereenvoudigen maar is nog steeds heel complex. Hij heeft duidelijke ideeën welke aspecten/aandachtspunten er zijn voor de inbouw van de Wbb in de Omgevingswet:
Borging van de zorgplicht;
Gestadige verbetering van de bodemkwaliteit;
Gebieds (systeem?) aanpak centraal;
Vormgeving vangnetfunctie;
Overgangsrecht?
Terminologie, normstelling; Geen moeilijk uit te leggen of verkeerd te interpreteren termen als spoed en ernst;
Specifieke aandacht voor grondwater;
Ruimte voor (lokaal) beheer;
Decentraal (beleids) instrumentarium;
Aandacht voor overdracht provinciale taken naar kleinere gemeenten. Kleinere gemeenten zijn veelal niet goed geëquipeerd.
Jos meent dat er vooral gedacht moet worden in maatschappelijke verbindingen, Door andere problemen aan te pakken ( bijv. water op straat) worden bodemproblemen gelijktijdig opgelost.
Jurgen van der Heijden
(AT Osborne) belicht het vraagstuk niet primair uit het juridische perspectief. Zijn stelling is : "de bodem beschermt belangen". De bodem beschermt voor een deel andere belangen vanwege de unieke kwaliteiten. De bodem is van zichzelf een meervoudige business case die bescherming biedt aan belangen die aanvullend kan zijn op rechtsbescherming. Keuzen moeten eerst worden gemaakt in het beleid en niet door juristen. Aan andere kant worden juristen vaak te laat betrokken en dan kan alleen nog gekeken worden naar 'damage control'. Jurist moet juist vooraf grens aangeven, daarbinnen zoveel mogelijk creativiteit stimuleren. Met goede argumenten evt. van regelgeving afwijken vanwege hoger belang.
Volgens Jurgen kun je echter binnen het huidige recht ook al heel veel en wordt dit vaak vergeten. Als illustratie noemt hij de evaluatie van de Experimentenwet Stad & Milieu; uit de evaluatie bleek dat van de 25 onderzochte projecten er 23 problemen binnen het huidige wettelijke stelsel konden worden opgelost. Hij pleit dan ook voor durf bij bestuursorganen en vooral te kijken naar de kansen en minder uit te gaan van de risico's. Dit sluit aan bij de stelling van Martin dat de huidige Wbb ook al veel mogelijk maakt maar dat het durf vraagt om er gebruik van te maken. Ten onrechte wordt gedacht dat recht altijd belemmerend werkt.
Aandachtspunten/discussiepunten naar aanleiding van de discussie met de zaal
Gevalsdefinitie
Ondanks alle nadelen is de gevalsdefinitie een belangrijk anker in de wet. Als dit wordt geschrapt moet er een nieuw criterium / handvat komen. Er moet in ieder geval een oplossing worden bedacht hoe je met nieuwe gevallen omgaat. Wie is er verantwoordelijk als je bodemverontreiniging aantreft; wordt je dan automatisch probleemeigenaar? Specifiek aandachtspunt is dat als je de gevalsdefinitie loslaat dit gevolgen heeft voor de "achterliggende" regelingen, denk aan BUS en de diverse protocollen e.d.
Ernst spoed
Wat te doen met ernst/spoed? Moet je daar nog wat mee? Wel of geen registratie? Veel aanwezigen vinden het van belang om alle informatie over de bodem die uit onderzoek etc. beschikbaar komt, ergens te registeren en bewaren voor de toekomst. Dit hoeft niet perse het kadaster te zijn.
Specifieke vraag is hoe om te gaan met ecologische spoedgevallen. Deze zijn met het huidige bodemconvenant niet opgelost maar mogen niet vergeten worden.
Zorgplicht & instrumentarium
De zorgplicht wordt als één van de belangrijkste pijlers gezien van de Wbb die behouden moet worden. Vraag is wel of alleen een zorgplicht voldoende is en of in de Omgevingswet het aandachtspunt niet te veel op vertrouwen is gericht.
Het instrumentarium moet duidelijk worden want met alleen een zorgplicht kom je er niet. Elke wet heeft een aantal "stokken" nodig om te handhaven. Mogelijk is het wenselijk om ook de saneringsbevelen te behouden. Vraag is dan wel of de "stokken" passen binnen het uitgangspunt dat er meer ruimte moet zijn voor creativiteit en flexibiliteit. Is dat niet tegenstrijdig?
Overgangsrecht / oude gevallen
Specifieke vraag is hoe moet worden omgegaan met de oude gevallen van bodemverontreiniging (ontstaan en ontdekt vóór inwerkingtreding Omgevingswet met bodemhoofdstuk) en hoe om te gaan met nieuwe gevallen (ontstaan vóór Omgevingswet maar ontdekt na Ow). Voorkomen moet worden dat rechtsongelijkheid ontstaat.
Aansluiting bij andere normen water/grondwater
De vraag is hoe de Wbb beter aan kan sluiten bij EU-regelgeving m.b.t. landbouw ( nitraten, bestrijdingsmiddelen) en drinkwaternormen. Nu is de koppeling met bodembeleid geheel afwezig. Het kan wenselijk zijn om dit op elkaar aan te laten sluiten of in ieder geval het verband tussen de diverse regelingen te verduidelijken. In de Ow wordt je gedwongen om de verschillende normenstelsel naast elkaar te leggen (is voordeel) en te verduidelijken.
Certificering en protocollen
Certificering en protocollen zijn volgens een deel van de deelnemers teveel doorgeschoten. BRL's opnemen in de wetgeving was volgens sommigen een slechte keuze omdat dit ten koste gaat van de flexibiliteit. Echter, dit is wel met een bepaalde reden gedaan en kan dus niet zonder meer weggegooid worden. Binnen het kader van de Omgevingswet zorgvuldig en kritisch kijken wat makkelijker kan. Instrumenten als de circulaire bevatten veel goede dingen, dit mag ook weleens gezegd worden. Dus niet te snel weggooien is het advies.
Strafrecht
De vraag wordt opgeworpen of het wenselijk is om bepaalde gedragingen uit de Wbb los te koppelen van de WED, bijv.: wel certificering maar niet gelijk strafbaar als enigszins afwijkt (kleine saneringen?). Minder dingen strafbaar tellen in het algemeen, dit belemmert namelijk ook de creativiteit. En boas dreigen vaak (zo maar) met proces-verbaal. Strafrechtelijke handhaving kan creativiteit ( in positieve zin) belemmeren.
Kennis
Zorg voor waarborg dat de kennis die de afgelopen tientallen jaren is opgebouwd ook behouden blijft. Hoe krijg je kennis bij kleine gemeenten? Het behouden van kennis werd erg belangrijk geacht, de wereld van bodemprofessionals is klein. Bij decentralisaties kunnen problemen aan het licht komen. Investeer in kennis bij RUD's en (kleinere) gemeenten.
Bodemecosysteemdiensten
Bodemecosysteemdiensten een uitdrukkelijk onderdeel laten zijn van de wetgeving ter waarborging van de meervoudige belangen.
Registratie
Registratie van bodemverontreiniging moet worden behouden. De vraag is hoe hiermee voor gevallen na de ow wordt omgegaan. Behoud van registratie geeft veel zekerheid over bodemkwaliteit.
Gerelateerde info:
