De ‘soft-lockdown’ van het maatschappelijk leven in Nederland zorgt onvermijdelijk voor problemen in de bouwsector. Vertraging en zelfs uitval van leveranties en mankracht als gevolg van Corona-maatregelen, zijn op dit moment eerder regel dan uitzondering. Dat heeft onvermijdelijk gevolgen voor de bouwpraktijk, in het bijzonder de bouwtermijn en de bouwkosten. De vraag die daarbij als eerste wordt gesteld gaat over de aansprakelijkheid. Wie draait op voor de extra kosten en eventuele schade?
Eén van de uitgangspunten in het verbintenissenrecht is dat overeenkomsten moeten worden nagekomen. Niet nakoming (waaronder ook het niet tijdig nakomen) kan resulteren in een verplichting de schade die de ander daardoor lijdt te vergoeden. Dit uitgangspunt gaat niet op als de tekortkoming de schuldenaar (d.w.z. degene die een prestatie moet leveren aan de schuldeiser) niet kan worden aangerekend en ook overigens niet voor zijn risico behoort te blijven. In dat geval spreken we van ‘overmacht’.
De omstandigheden waarin we met elkaar door het Coronavirus zijn komen te verkeren en de maatregelen die door de overheid zijn afgekondigd, zijn zonder meer als uitzonderlijk aan te merken. Datzelfde geldt voor de (mogelijke) gevolgen voor in uitvoering zijde werken, maar is dat op zichzelf beschouwd voldoende voor een geslaagd beroep op overmacht?
Een rechter zal desgevraagd niet gemakkelijk een beroep op overmacht honoreren. Slechts in uitzonderlijke gevallen zal dat kans van slagen hebben. Een afwijking van de hoofdregel in het verbintenissenrecht vergt nu eenmaal een zorgvuldige afweging. Daarbij spelen de omstandigheden van het geval een belangrijke rol. Als de omstandigheden waarop de schuldenaar zich beroept voor hem voorzienbaar waren en hij had zich daarop kunnen voorbereiden, dan zal een beroep op overmacht weinig kansrijk zijn. Ook de verzekerbaarheid tegen de gevolgen van de door de schuldenaar aangevoerde omstandigheden en de mate waarin die de schuldenaar belemmeren in de nakoming van de overeenkomst, zijn van belang voor het antwoord op de vraag of er in zo’n geval sprake is van overmacht.
Op bouw- oftewel aannemingsovereenkomsten zijn vaak algemene voorwaarden van toepassing. Dergelijke voorwaarden voorzien over het algmeen in bepalingen, die gaan over overmachtssituaties. Als voorbeeld de UAV 2012, waarin overmacht een grond is voor verlenging van de overeengekomen bouwtermijn (§8 lid 5) en er een korting is verschuldigd vanwege bouwtijdoverschrijding, tenzij er sprake is van overmacht (§42 lid 3).
Ook in de bouwcontracten zelf kunnen voorwaarden zijn opgenomen die invulling geven aan het begrip overmacht, randvoorwaarden stellen voor het doen van een beroep op overmacht en de gevolgen daarvan bepalen. Bij dat laatste kun je denken aan het over en weer opschorten van verplichtingen en de mogelijkheid om na enige tijd de overeenkomst te beëindigen.
Tegen deze achtergrond lijkt een beroep op overmacht in verband met door de overheid en/of gezondheidsinstanties opgelegde Corona-maatregelen verdedigbaar. In dat verband zal bekeken moeten worden of de overeenkomst en de mogelijk daarop van toepassing zijnde algemene voorwaarden bepalingen bevatten, die gaan over de overmachtssituatie in kwestie. U zult zich wel moeten realiseren dat maatregelen die ondernemingen eigener beweging - vrijwillig - treffen, wel eens niet of minder snel als overmacht kwalificeren. Verder laat een beroep op overmacht de verplichting van partijen over en weer om schade waar mogelijk te voorkomen of beperken uiteraard onverlet. Dat kan onder meer betekenen dat de uitvoering nog in een beperkt mate kan plaatsvinden, onderdelen van het werk op een later tijdstip worden uitgevoerd, de fasering/volgordelijkheid van de uitvoering wordt aangepast of alternatieven worden aangewend.
