Ondanks dat BIM gebruikt wordt sinds de jaren 90 van de vorige eeuw is BIMmen, of virtueel bouwen, de meest ingrijpende innovatie van de laatste jaren in de bouw. BIM staat voor Building Information Modeling, of in goed Nederlands ""Bouw Informatie Model"". Het is een proces waarin gewerkt wordt volgens een bepaalde methodiek waarbij gebruik wordt gemaakt van digitale technieken. Gedurende de levenscyclus van een gebouw kan alle relevante informatie opgeslagen, gebruikt en beheerd worden, waarbij ondersteuning plaatsvindt door een digitaal (3D) gebouwmodel.
Ondanks dat BIM gebruikt wordt sinds de jaren 90 van de vorige eeuw is BIMmen, of virtueel bouwen, de meest ingrijpende innovatie van de laatste jaren in de bouw. BIM staat voor Building Information Modeling, of in goed Nederlands "Bouw Informatie Model". Het is een proces waarin gewerkt wordt volgens een bepaalde methodiek waarbij gebruik wordt gemaakt van digitale technieken. Gedurende de levenscyclus van een gebouw kan alle relevante informatie opgeslagen, gebruikt en beheerd worden, waarbij ondersteuning plaatsvindt door een digitaal (3D) gebouwmodel.
BIM is een werkmethodiek waarbij in een 3 dimensionaal Bouw InformatieModel (BIM) integraal wordt samengewerkt door diverse disciplines. Binnen het bouwproces moet je op dit moment dan denken aan de architect, constructeur, installateur en de aannemer die actief binnen het 3D model bouwen.
Opdrachtgever, gemeente en adviseurs kunnen het bouwen van het 3D virtueel model volgen door te viewen in 2D en/of 3D. Eén model (database) waarin gegevens van architect, constructeur, installateur en aannemer worden verwerkt. In dit model is direct zichtbaar hoe de verschillende disciplines zich naast elkaar gedragen.
De grote kracht van Virtueel bouwen met een Bouw Informatie Model is integraal samenwerken. Bij een integrale samenwerking kunnen alle partijen hun kennis en informatie kwijt in het model. Daar zit ook direct de grootste uitdaging. De verschillende disciplines aan het bouwwerk worden door verschillende bedrijven gedaan, die meestal ieder met hun eigen soort 3D BIM-software werken. De grootste hobbel in het samenwerken is dan ook het uitwisselen van 3D BIM-gegevens.
Het integraal samenwerken in een BIM biedt voordelen voor alle partijen binnen het bouwproces. Het organiseren van een BIM, zoals het verdelen van de rollen en verantwoordelijkheden is nog een hele uitdaging en is het grootste "struikelblok".
Traditioneel versus BIM
Kijken we naar het bouwproces dan start dit traditioneel met een Initiatieffase, daarna komt het uitwerken van het plan met een Voorlopig Ontwerp tot een Definitief Ontwerp en een bestek bij een architectenbureau en constructief bij een ingenieursbureau. De adviseur installaties zorgt voor het ontwerp van de gas-, licht-, water- en verwarminginstallatie. Alle gegevens van het Definitief Ontwerp van de partijen worden voorbereid en klaargemaakt tot de besteksfase waarbij alle gegevens worden vastgelegd in een contract (bestektekeningen/bestek (technische omschrijving)) en hieraan gekoppeld een "directie" begroting als prijs voor het te bouwen project.
Dit is de fase dat de vergunning wordt aangevraagd en alle toetsingscriteria worden beoordeeld voor de omgevingsvergunning.
Na het verlenen van de omgevingsvergunning volgt de aanbesteding en daarna de uitvoeringsfase waarin aannemers, installateurs en toeleveranciers het project zullen gaan bouwen. Is het project eenmaal opgeleverd dan volgt, door gebruik en de tijdsduur, de onderhoudsfase welke kan worden berekend door meerjaren onderhoudsplanning en begrotingen. Vaak wordt hier een gespecialiseerd adviesbureau voor ingeschakeld.
In het traditionele bouwproces maakt elke partij "opnieuw" het plan met zijn/haar interpretatie van wat zij krijgt van haar voorganger. Met een BIM Model kan gelijktijdig in hetzelfde model worden gewerkt. Hierdoor wordt de snelheid van het proces gecombineerd met minder fouten (clashcontrole) en wordt het proces met minder fouten aangeleverd aan de gemeente en de aannemer en hierdoor wordt minder (kostenverhogend) meer- en minderwerk uitgevoerd.
Binnen het BIM-proces is het mogelijk d.m.v. één of meerdere modellen samen te werken zodat ontwerpbeslissingen direct op elkaar kunnen worden afgestemd. Hierdoor zullen er minder ontwerpverschillen tijdens de bouw aan het licht komen wat weer resulteert in minder (faal-)kosten
De basis voor het BIM-gerelateerd ontwerpen en werken is samenwerking!
Door middel van de juiste software en vooraf omlijnde afspraken ontstaat er een platform waarbinnen het BIM-project kan worden gerealiseerd. Aan het BIM-Model kan naast 2D/3D dan tevens 4D (kosten) en 5D (planning) worden gehangen om de totale voorbereiding compleet te maken. Met de 4e en 5e dimensie wordt nog volop geëxperimenteerd. Na oplevering kan het BIM model tevens worden gebruikt bij het organisatieproces van het bedrijf en de exploitatie van het gebouw.
Uitwisseling van bouwinformatie door IFC-standaard
BIM is met behulp van een internationale IFC-standaard multifunctioneel inzetbaar. Partijen met verschillende software kunnen hierdoor dezelfde data verwerken. De Industry Foundation Classes (IFC) is een neutraal en open bestandsformaat voor het uitwisselen van bouwinformatie. Omdat IFC onafhankelijk is, is men niet gebonden aan een of meerdere softwareaanbieders.
Met IFC kan de gehele bouwkolom, van architect tot aannemer, gemeente en vastgoedbeheerder, communiceren met dezelfde intelligente data zonder gegevensverlies. Vanaf Programma van Eisen tot gebouwbeheer kan er intelligente informatie worden overgedragen aan de verschillende disciplines in de bouwsector. Alle betrokkenen kunnen gewoon blijven werken in de door hun gewenste software, mits deze IFC ondersteund.
Er is nog geen eenduidige manier om BIM-gerelateerd te werken en veel samenwerking en onderzoek is (nog) steeds nodig. Hieronder volgt een beschrijving van een methode van BIM-gerelateerd werken.
Het proces
Hieronder volgt een omschrijving, een protocol, hoe procesmatig binnen een BIM-proces omgegaan kan worden. Door middel van het protocol moet voor iedere partij/discipline duidelijk zijn wat van hen wordt verwacht. Het belangrijkste uitgangspunt binnen dit proces is de communicatie. ledere discipline moet zich er van bewust zijn dat een goede, heldere en open communicatie het proces doet verbeteren en slagen.
Het protocol voorziet in een projectomschrijving en een opsomming van alle daarbij betrokken partijen, bijvoorbeeld:
- de gemeente (initiatiefnemer);
- een procesbegeleider (gespecialiseerd bedrijf);
- een woningbouwvereniging (opdrachtgever en afnemer van huurappartementen);
- een aannemer (ontwikkelaar en bouwer);
- een architectenbureau (regisseur);
- een constructeur;
- een adviseur installaties en EPC;
- een adviseur bouwfysica en brandpreventie);
Het architectenbureau, de constructeur en de installateur zijn de part¡jen die gezamenlijk in Bim, het 3D model, werken. De overige partijen krijgen toegang tot de BIM modellen (viewen) t.b.v. controle, bewaking kosten, bewaking kwaliteit, bouwmethodiek en uitgangspunten.
Hoe Bimmen:
De drie "werkende" BIM-partijen zullen ieder afzonderlijk een model maken van hun discipline (bouwkundig, constructief en installatietechnisch). De modellen komen wekelijks beschikbaar voor de partijen, zodat iedere afzonderlijke discipline altijd het laatste model kan gebruiken. Tweewekelijks zal er een overallmodel gemaakt worden waarin alle disciplines samengevoegd worden. Dit model zal tijdens een zogenaamd BIM-overleg door de drie partijen beoordeeld worden De zogenaamde clashes (probleempunten) zullen worden herkend en waar het kan direct worden opgelost. Zo niet dan worden er afspraken gemaakt wie wat aanpakt en wanneer. Deze laatste vereist een regisseur/coördinator die de opvolging van de afspraken en oplossingen coördineert. Na deze sessie zal het aangepaste model geplaatst worden op de BIM-server, waarvan de werkende Bim-partijen een kloon kunnen maken. Er zal door middel van een notitie aangegeven worden waar veranderingen hebben plaatsgevonden.
Afhankelijk van de grootte en complexheid van het project kan deze opgebouwd worden uit verschillende modellen en een overall model. Per discipline wordt een gebouwmodel uitgewerkt en vervolgens samengevoegd tot 1 totaalmodel (overallmodel). De volgorde zal zijn dat de architect de eerste opzet zal doen en de twee andere disciplines zullen volgen, vervolgens zal er een dynamische uitwerking ontstaan.
Uit de modellen zullen 2D tekeningen (PDFx/DWFx) gegenereerd worden, als plattegronden, gevels, doorsneden e.d. De bouwkundige detaillering hoeft niet in het 3D model uitgewerkt te worden en kan door middel van een ander CAD pakket gerealiseerd worden.
ledere discipline zal (via Revit) een tekeningen-/documentenlijst maken waarin de te produceren tekeningen/documenten staan.
Technische uitwerking/modelering: De technische uitwerking, het modelleren van de modellen wordt gedaan door projectfases. ln de overallplanning zijn de verschillende uitwerkingstrajecten en deadlines aangegeven. Deze planning dient als leidraad voor de uitwerking van het project. De planning zal worden bewaakt tijdens de reguliere projectteam-overleggen en de 14 daagse Bim-overleggen.
Update modellen: De modellen worden per 48 uur geüpdate, eind van de dag (17:00 uur). Op de server komt dus altijd de laatste en het dus meest recente model van een gebouw(deel) te staan.
Het totaal (overallmodel) wordt tweewekelijks gemaakt van de laatste geüpdate discipline modellen.
Controle updates: Elke discipline is verantwoordelijk voor zijn eigen updates. Tijdens de tweewekelijkse BIM-overleggen zal dit geëvalueerd worden. Deze overleggen eisen een regisseur.
ln de werkviews dienen ook de andere disciplines weergeven te worden voor coördinatie tijdens het ontwerp.
Viewen: Zoals eerder hierboven genoemd zijn er naast de "werkende" partijen ook nog een aantal zogenaamde "viewende" partijen. Dit zijn de partijen die de modellen anders gaan gebruiken, zij toetsen de modellen/tekeningen t.b.v. hun discipline, zo controleert de opdrachtgever of de uitgangspunten gehandhaafd worden, de bouwfysische adviseur haalt zijn informatie uit de modellen/ tekeningen en geeft hierop advies en bouw- en woningtoezicht toetst op regelgeving.
De modellen worden gemodelleerd met bijvoorbeeld Revit. Dit is een programma wat alleen gebruikt kan worden door mensen die opgeleid zijn om het programma te gebruiken. Om de partijen toch de betrokkenheid te kunnen geven die het proces vraagt worden door die partijen de modellen/ tekeningen geviewd. Dit viewen zal gebeuren op basis van de door de "werkende" partijen te maken DWF-fìles. Deze files zijn door middel van een software programma, bijvoorbeeld "Autodesk Design Review", te bekijken. Dit pakket is kosteloos te downloaden en heeft een eenvoudige werkwijze. Let op DWF-fìles zijn gemaakte 3D modellen en tekeningen van het originele Revit model. Men werkt dus op basis van een digitale "afdruk".
Alle partijen worden geacht de DWF-fìles te kunnen viewen. Om goed te kunnen viewen en de remarks (opmerkingen) te kunnen maken dienen alle Lean-partijen in staat gesteld te worden een korte design review cursus te volgen.
De "werkende" partijen zullen dus regelmatig DWF-fìles moeten plaatsen op de FTP-server, zodat iedere partij deze kan downloaden en beoordelen/gebruiken. Om overzicht te houden zal dit niet wekelijks gebeuren maar meer gestructureerd, zodat duidelijk voor iedere partij is wat de laatste versie is.
De "werkende" partijen zullen kenbaar maken aan de "viewende" partijen wanneer een (nieuwe) DWF-fìle geplaatst is op de FTP-server. Tijdens het projectteam overleg zal bewaakt worden of deze updates conform de overallplanning lopen.
De partijen die "viewen" zullen door middel van bijvoorbeeld Design Review commentaar geven aan de betreffende discipline, door op de DWF-files hun bevindingen weer te geven. Deze communicatie zal lopen per mail of upload naar de FTP-server. Om helderheid en openheid te geven volgens het Lean-principe is het verstandig de opmerkingen te delen met de andere betreffende partijen.
Om de "viewende" partijen op de hoogte te houden wanneer nieuwe/gewijzigde bestanden op de server geplaatst worden en wat de status is met de bijbehorende acties, zullen de "werkende" partijen dit aangeven middels een mailing.
Bim - Lean; Van ontwerp tot uitvoering:
"Lean-methode is een managementfilosofie die erop gericht is om verspillingen, zaken die geen toegevoegde waarde leveren, te elimineren"
Het BIM- en Lean-proces begint bij de initiatieffase en ontwerpfase, maar om het Lean-proces goed te kunnen laten slagen moet de uitvoeringsfase direct in het Lean-proces betrokken worden. Dit houdt in dat de Lean-aannemer vanaf het nulpunt betrokken is in het Lean-proces. Dit houdt in dat de aannemer een prominentere rol kan/moet spelen in het Bimmen, Zij kunnen/moeten op basis van het BIM-model direct hun commentaar en technische input leveren, zo ook moeten ze hun onderaannemers en leveranciers kunnen benaderen om de werkvoorbereiding op te zetten, om op het juiste moment in het proces technische sturing te kunnen geven. Daarnaast kan het model gebruikt worden als model wat real-live de kostenbewaking/-analyse bijhoudt, zodat dit lopende het proces bewaakt kan worden en waar nodig bijgestuurd. De aannemer kan dan ook het BIM-model downloaden en gebruiken voor de hierboven genoemde acties. De input vanuit de aannemer kan dan weer door de werkende disciplines gebruikt worden voor de verdere uitwerking van het BIM-model. In de optimale vorm ontstaat er dan vanuit het ontwerp een BIM-ontwerpmodel, een Uitvoeringsmodel tot een (gebouw) Beheermodel, inclusief alle revisies. Mede van belang hierbij is dat de aannemer en de te contracteren onderaannemers en leveranciers in de dit BIM-proces mee kunnen gaan. De coördinatie voor dit gedeelte van het BIM-proces (werkvoorbereiding) valt onder de verantwoording van de aannemer.
Archiveren:
Per discipline wordt het model intern gearchiveerd. Het overallmodel wordt tweewekelijks gearchiveerd, zowel voor als na de BIM-besprekingen. Deze archivering zal plaatsvinden op de FTP-server inclusief een archiveringslijst van wat er gearchiveerd is en wanneer.
Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid:
ledere discipline heeft zijn eigen verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid betreffende zijn uit te voeren werkzaamheden. De aangeleverde modellen moeten dan ook de informatie bevatten waarvoor de betreffende discipline opdracht heeft gekregen. Dit staat omschreven in hun overeenkomst met de opdrachtgever. ledere discipline zorgt ook dat de modellen digitaal leesbaar en be(ver-)werkbaar zijn met de Revit werkmethodiek, al naar gelang de disciplines (Architecture, Structure en MEP).
ledere discipline is verantwoordelijk en aansprakelijk voor zijn eigen planning, afgestemd op de overallplanning.
De regisseur, in dit geval het architectenbureau, draagt de verantwoordelijkheid dat de modellen van de verschillende disciplines te plaatsen zijn op de FTP-server, dat andere disciplines de modellen kunnen downloaden of viewen vanaf de FTP-server, afhankelijk van de autorisatie en dat de verschillende modellen conform afspraken samengevoegd kunnen worden en dat dit gebeurt conform de gestelde tijdslimieten. ledere discipline zorgt ervoor dat zijn model op tijd geüpdate wordt op de server.
Referentie nulpunt:
De regisseur (architectenbureau) is de leidende partij als het gaat om de referentie nulpunten van een model. De andere partijen volgen de opzet van de regisseur. Verschuivingen van het model t.o.v. van dit nulpunt is niet mogelijk.
FTP server
De regisseur heeft een FTP-server ingericht waar de drie partijen een map hebben waarin hun modellen geplaatst kunnen worden. Dit zijn zogenaamde werkdocumentmappen. De regisseur verstrekt die partijen een link, gebruikersnaam en een wachtwoord voor hun betreffende map, dit om de modellen en andere documenten te kunnen distribueren naar de FTP-server. De partijen krijgen ook een wachtwoord om de modellen van andere disciplines te kunnen downloaden om als onderlegger te gebruiken, niet om deze te bewerken! Naast de 3 disciplinemappen komt er ook nog een archiefmap. Deze is alleen toegankelijk voor de regisseur ter bewerking, hij is wel te viewen door de andere partijen.
De zogenaamde view-partijen krijgen een link en een wachtwoord om de modellen en andere bestanden te kunnen viewen, niet "online' bewerken! Ze downloaden de DWF-files beoordelen deze en geven (direct) reactie aan de betreffende partij, eventueel terugplaatsing op de FTP-server.
De te viewen bestanden zullen in zogenaamde DWF-mappen geplaatst worden, welke in de structuur onder de hoofdmappen gehangen worden.
Ook zal er een map aangemaakt worden waarin de uiteindelijke contractgegevens komen te staan, de map eindproduct. Hierin staan de "definitieve" modellen, tekeningen en documenten die gebruikt worden als contractstuk, of als indieningstuk voor de aanvraag omgevingsvergunning.
De regisseur zal deze map beheren, maar niet coördineren. ledere discipline is ervoor verantwoordelijk dat in deze map de juiste stukken komen t.b.v. het beoogde doel (bijv. indieningstukken aanvraag omgevingsvergunning). ledere werkende discipline heeft ook toegang tot deze map. De gemeente kan hiervan bijvoorbeeld zijn stukken downloaden t.b.v. de toetsing omgevingsvergunning.
Overlegstructuur:
Er zal tweewekelijks overleg plaatsvinden tussen de zogenaamde werkende Bim partijen. Zoals eerder genoemd worden tijdens dit overleg de modellen doorgenomen/aangepast. Lopende het proces zullen viewende partijen ook kunnen aanschuiven bij dit overleg.
Na goedkeuring van het protocol en als de opstart van het Bimmen heeft plaats gevonden zal de regisseur de overleggen inplannen. Van deze Bim-overleggen zal een kort verslag gemaakt worden. De regisseur zal deze verslaglegging op zich nemen, in de verslaglegging zal aangegeven worden waar de aanpassingen hebben plaats gevonden.
Autorisatie:
Om het project in goede banen te leiden en te voorkomen dat er door teveel "handen" aan verschillende lijnen getrokken kan worden, zal iedere partij een aparte autorisatie krijgen om fouten en onduidelijkheden zoveel mogelijk te voorkomen.
Bronnen:
- www.hetnationaalbimplatform.nl ;
- www.debimspecialist.nl ;
- www.bwtinfo.nl ;
- project Den Briel, gemeente Papendrecht;
Door InterConcept
