"Hoewel er afgelopen jaar een heleboel ""BIM-Beliebers"" bij zijn gekomen, staat het contracteren met BIM in Nederland nog in de kinderschoenen. Ik zie bij cliënten een enorm verschil in hoe ver ze zijn met BIM in hun organisatie. Een van mijn grootste cliënten (een aannemer in de top-5 van grootste aannemers in Nederland) heeft al 80 mensen in dienst die zich bezighouden met BIM, terwijl een andere grote cliënt (in de energiesector) nog maar net gaat starten met hun eerste BIM-pilot."
Maar hoe werkt BIM dan contractueel?
Naast de gewone aannemingsovereenkomst of overeenkomst van opdracht, zie je nieuwe contractdocumenten die als bijlage bij deze overeenkomsten worden gevoegd, zoals:
Informatie Levering Specificatie
BIM-Protocol
BIM-Uitvoeringsplan
In de praktijk zie ik echter erg vaak dat deze documenten door elkaar worden gehaald, worden samengevoegd of een andere benaming krijgen. Om meer duidelijkheid en uniformiteit in de markt te krijgen, is het advies van het BIM-Loket om dit onderscheid en deze benamingen te hanteren.
In het vervolg behandel ik deze drie documenten en tot slot zal ik nog iets vertellen over BIM en aanbesteden.
Wat is de Informatie Levering Specificatie?
De Informatie Levering Specificatie ("ILS") wordt opgesteld door de opdrachtgever en bevat het Programma van Eisen voor het "digitale bouwwerk" dus voor het BIM-model. De ILS geeft vooral aan WAT er geleverd moet worden en het geeft het doel aan: Waar wil de opdrachtgever het BIM-model voor gaan gebruiken? Wil de opdrachtgever tussentijds de ontwerp- en uitvoeringsresultaten kunnen beoordelen en accepteren? Wil de opdrachtgever het model gaan gebruiken als informatie om stakeholders te kunnen informeren? Wil de opdrachtgever het BIM-model gaan gebruiken voor beheer, onderhoud of sloop?
Ook kan in de ILS worden opgenomen aan welke eisen het digitale bouwwerk moet voldoen tijdens de verschillende fasen, bijvoorbeeld welk Level of Detail ("LOD") per projectfase. Welke bestandsformaten moeten worden gebruikt? Welke open standaarden worden gebruikt (bijv. IFC, Visi, Coins)? Open standaarden zijn laagdrempelige afspraken over hoe informatie wordt vastgelegd en aangeleverd. Het idee van een open standaard is dat iedere bimmende partij met zijn eigen BIM-model (zgn. "Aspectmodel") werkt om samen het eigenlijke BIM-model te vormen. Om het samenwerken zonder vertaalproblemen te laten verlopen, moet de software van de bimmende partijen met elkaar kunnen communiceren. Daarom wordt gewerkt met zgn. open standaarden. Dit zijn laagdrempelige afspraken over de wijze waarop informatie wordt vastgelegd of aangeleverd.
Verder zou als eis in de ILS kunnen worden opgenomen welke informatie aangeleverd moet worden bij tussentijdse BIM-leveringen. Hieraan zou je als opdrachtgever weer een boete kunnen koppelen als de opdrachtnemer de betreffende milestone niet haalt. Eigenlijk precies zoals bij een fysiek bouwproject.
Wat is het BIM-Protocol?
Het BIM-Protocol bevat de afspraken tussen de opdrachtgever en opdrachtnemer. Bij de ILS gaat het om WAT er geleverd moet worden. Bij het BIM-protocol gaat het om HOE het geleverd moet worden. Het BIM-Protocol is echt een juridisch document, voor mij als advocaat dus het leukst (!). In mei 2017 heeft het BIM-Loket een
uitgegeven dat als basis kan dienen voor het opstellen van een eigen BIM-Protocol. Het document is als volgt opgebouwd:
Introductie met status van het document en de definities
Rangorderegeling
Omschrijving verplichtingen van de opdrachtgever
Omschrijving verplichtingen van de opdrachtnemer
Intellectuele eigendom
Aansprakelijkheid voor BIM-data
Facultatief leveringsschema
In de rangorderegeling staat dat het BIM-Protocol voorgaat op de hoofdovereenkomst. Dat is wat verwarrend, want meestal staat in de hoofdovereenkomst ook een rangorderegeling opgenomen. Mijn advies is om de rangorderegeling in het BIM-Protocol te verwijderen en enkel in de aannemingsovereenkomst of overeenkomst van opdracht een rangorderegeling op te nemen.
Een van de verplichtingen van de opdrachtgever in het BIM-Protocol is om een "BIM-regisseur Opdrachtgever" aan te wijzen. De BIM-regisseur is een procesmanager die de regie heeft over het BIM-project, die het BIM-Protocol opstelt en het BIM-Uitvoeringsplan, en de bimmende partijen bij elkaar brengt. Wat mij al een aantal keren is opgevallen, is dat bedrijven die met BIM willen gaan werken of een BIM-pilot opstarten, enorm onderschatten dat zij zelf ook wel kennis van BIM in huis moeten hebben of dit op zijn minst moeten inkopen. Het werken met BIM vraagt om een andere manier van werken en een cultuuromslag in de eigen organisatie en dat wordt - vind ik - echt onderschat.
Een ander interessant punt in het BIM-Protocol is het intellectuele eigendomsrecht.
Het BIM-Protocol gaat er in de standaard tekst van uit dat de opdrachtgever eigenaar wordt van het BIM-model, terwijl de maker zijn IE-rechten behoudt. De opdrachtgever krijgt wel een licentie van de maker om het BIM-model te mogen gebruiken.
Als opdrachtgever is het wel goed om erover na te denken of je liever niet ook de IE-rechten op het BIM-model overgedragen zou willen krijgen. De IE-rechten van de maker kunnen de opdrachtgever namelijk belemmeren in het gebruik van het BIM-model, bijvoorbeeld als de opdrachtgever na een aantal jaren het BIM-model zou willen gebruiken voor een heel ander project en dit bestaande BIM-model zou willen uitbreiden en/of aanpassen. Hiervoor zou toestemming nodig zijn van de oorspronkelijke maker.
Het BIM-Protocol regelt in wezen niets over aansprakelijkheid voor fouten in het BIM-model, want het gaat ervan uit dat aansprakelijkheid al goed geregeld is in de algemene voorwaarden (UAV, DNR, UAV-GC 2005 etc.) die van toepassing zijn op de aannemingsovereenkomst of overeenkomst van opdracht. Let dus op dat er wel een hoofdovereenkomst is waarin de aansprakelijkheid wordt geregeld. Dat lijkt heel logisch, maar ik heb al een aantal keren een uitvraag voor een BIM-pilot gezien waarin helemaal niets is geregeld over aansprakelijkheid of IE-rechten. In het BIM-Protocol wordt enkel voorgeschreven dat de BIM-data traceerbaar moet zijn naar de bimmende partij die de data heeft toegevoegd. De achterliggende gedachte lijkt te zijn dat iedere bimmende partij aansprakelijk is voor tekortkomingen in zijn eigen data. Dit lijkt eenvoudig, maar wat als de aannemer een materiaalwijziging voorstelt ten opzichte van het ontwerp van de architect in BIM om bouwkosten te reduceren? De architect gaat hiermee akkoord, maar naderhand ontstaan er toch gebreken aan de materialen. Wie is dan aansprakelijk, de aannemer die het foutieve advies heeft gegeven of de architect die de wijziging in BIM heeft doorgevoerd? Dit zijn aansprakelijkheidsproblemen die niet eenvoudig zijn op te lossen en waar zeker nog geen rechtspraak over is. Ik denk dat de aansprakelijkheid in het BIM-Protocol beter geregeld zou kunnen worden door vooraf beter na te denken welke BIM-specifieke problemen zich kunnen voordoen.
Wat is het BIM-Uitvoeringsplan?
Het BIM-Uitvoeringsplan bevat operationele werkafspraken tussen de bimmende partijen. Het betreft de uitwerking van de afspraken uit de Informatie Levering Specificatie en het BIM-Protocol, bijvoorbeeld met welke bestandsformaten gaan we werken, waar gaan we de data opslaan, modelleerafspraken, data overdracht momenten, fasering van het BIM-proces etc.
De opdrachtgever kan contractspartij zijn bij het BIM-Uitvoeringsplan, maar dat hoeft niet. Ook hoeft het BIM-Uitvoeringsplan helemaal geen contractdocument te zijn. Het kan ook opgesteld worden nadat partijen al een overeenkomst met elkaar gesloten hebben. Wat steeds meer gebeurt, is dat het BIM-Uitvoeringsplan een gunningscriterium wordt tijdens een aanbesteding.
BIM tijdens de aanbesteding?
Ook het aanbesteden met BIM in Nederland staat nog in de kinderschoenen. Varianten die je momenteel ziet zijn:
Het BIM-Uitvoeringsplan als gunningcriterium. De opdrachtgever vraagt aan gegadigden om aan de hand van een Informatie Levering Specificatie en een concept BIM-Protocol een BIM-Uitvoeringsplan te maken waarin de gegadigden aangeven hoe ze aan de eisen uit deze documenten gaan voldoen en hoe ze denken te gaan samenwerken. De gegadigde waarvan het BIM-Uitvoeringsplan de meeste punten krijgt, kan de opdracht gegund kunnen krijgen.
Het BIM-model als gunningscriterium. De opdrachtgever vraagt gegadigden tijdens de aanbesteding om alvast een BIM-model (SO/VO/DO-niveau) op te stellen.
De opdrachtgever levert zelf alvast een BIM-model aan waarop inschrijvers hun prijs kunnen baseren en waarop zij voort kunnen borduren.
Een ander punt waar je als gegadigde op kunt letten is of er sprake is van schending van de mededinging. Als een aanbestedende dienst een zeer technisch ingewikkeld BIM-model uitvraagt, kan het zijn dat daardoor de concurrentie (voor het fysieke bouwwerk!) wordt beperkt. Daar zou je dus over kunnen klagen.
