Criminelen niet één maar twee stappen voor zijn. Dat is een belangrijk doel voor Terry Houben, regionaal programmaleider Ondermijning in Oost-Brabant. Zij werkt onder de vlag van de Taskforce-RIEC aan een nieuwe aanpak. José Kerstholt, gedragswetenschapper bij TNO, helpt mee om criminaliteit tegen te gaan.
Ondermijning gaat over de vermenging van de boven- en de onderwereld, waarbij criminelen regels en wetten naast zich neerleggen. Zij ontplooien criminele activiteiten om zo snel mogelijk rijk te worden en/of macht te verwerven. Ze maken gebruik van de diensten en de infrastructuur van de bovenwereld. Daarmee brengen ze niet alleen anderen in gevaar, maar ook de rechtstaat.
“De rechtstaat wordt bedreigd als criminelen proberen bestuurders of overheidspersoneel om te kopen”
“Dat is bijvoorbeeld het geval als met crimineel geld vastgoed wordt aangekocht. Hier is sprake van witwassen waarbij ook nog eens de huizenprijzen enorm stijgen”, zegt Terry Houben. De rechtstaat wordt ook bedreigd als criminelen proberen bestuurders of overheidspersoneel om te kopen. Er zijn altijd meerdere redenen waarom de overheid hard optreedt tegen criminelen. Maar ondermijning van de economie en het democratische proces zijn zeker belangrijk. “De rechtstaat is de ruggengraat van de samenleving”, aldus Houben.
ONDERMIJNINGSLAB
Eén strategie is dat regionale (overheids)instanties steeds intensiever gaan samenwerken om misdaad op te sporen en aan te pakken. Houben geeft leiding aan zo’n samenwerking met een netwerkaanpak. Dit houdt in dat alle betrokken instanties in de regio Oost-Brabant bij elkaar worden gebracht. Hierbij valt te denken aan gemeenten, de Belastingdienst, de politie, het Openbaar Ministerie, FIOD en andere betrokken partijen. “We hebben een gezamenlijk kantoor – het actiecentrum of ondermijningslab genoemd – waar we elkaar treffen, overleggen, ervaringen uitwisselen en van elkaar leren”, vertelt Houben. Vanuit TNO is wetenschapper José Kerstholt betrokken bij het Ondermijningslab.
WETENSCHAP HELPT
Zo’n samenwerking en de informatiedeling in het Ondermijningslab zijn niet vanzelfsprekend. Dat komt onder meer omdat alle organisaties eigen doelstellingen hebben. Ook blijkt uit onderzoek dat teams informatie vaak niet spontaan uitwisselen, zegt Kerstholt. Zij is specialist op het gebied van menselijk beslisgedrag en weet waarom teams het moeilijk vinden om effectief samen te werken.
“Mensen in teams zijn vaak geneigd snel te sturen op een oplossing die ze al kennen”
“Dat begint al bij het inzichtelijk maken van het probleem. Iedereen kijkt met een eigen bril naar de werkelijkheid, helemaal als de teamleden uit verschillende organisaties komen. Wij ontwikkelen instrumenten die teams helpen.” Belangrijk is dat teams zoveel mogelijk opties formuleren en onderzoeken. “Deze stap wordt in het beslisproces vaak overgeslagen”, zegt de wetenschapster. “Mensen in teams zijn vaak geneigd snel te sturen op een oplossing die ze al kennen, waar ze vertrouwd mee zijn. Maar de snelste en bekendste weg is niet altijd de beste.”
VERDIENMODELLEN
De focus van het Ondermijningslab ligt op het criminele verdienmodel achter de productie van synthetische drugs en cocaïne. Om hier beter grip op te krijgen, worden onder meer de criminele geldstromen in kaart gebracht. Houben: “Je praat over complexe netwerken van nep-BV’s en dekmantelbedrijven, van opslagplekken en logistieke stromen. We delen onderling, binnen de wettelijke kaders, informatie. Ook kiezen we samen wat we waar gaan doen. Zo krijgen we een veel beter beeld en uiteindelijk een effectievere aanpak. Om welke personen gaat het? Waar vindt de criminaliteit plaats? Het delen en combineren van informatie levert ook inzichten op over hoe criminelen zich organiseren. En hoe ze hun criminele geld proberen wit te wassen. Op basis van dit beeld krijgen we zicht op waar we het beste kunnen verstoren, zodat we de schaarse uitvoeringscapaciteit gericht kunnen inzetten.”
GARAGEBOXEN
Een mooi voorbeeld van de samenwerking betreft een recent onderzoek naar garageboxen. In dit onderzoek werd de hypothese getoetst dat criminelen deze soms gebruiken voor illegale doeleinden. Met welke indicatoren kun je de betreffende garageboxen vinden? Houben: “We weten dat boxen die door criminelen worden gebruikt vaak onverlicht zijn en ook vaak dezelfde eigenaar hebben. Als we deze en andere kenmerken combineren door diverse informatiebronnen samen te brengen, geeft dat mogelijk een goede indicatie van welke boxen we nader moeten onderzoeken.” Hier betaalt de samenwerking zich uit: deze informatie verkrijgt de politie doordat de diverse instanties informatie met elkaar delen.
Ook wordt er onderzoek gedaan naar dekmantelbedrijven. Het team wil in kaart brengen hoe deze zijn georganiseerd en functioneren, hoe geldstromen lopen en wie erbij betrokken zijn. Door gegevens te combineren, kan het mogelijk worden om eigenaars en geldstromen met elkaar te verbinden.
INTERVENTIEKEUZE
Er moet worden nagedacht over de ‘neveneffecten’ van overheidsoptreden. Als een crimineel wordt opgepakt, kan het gevolg zijn dat drie andere criminelen de leeggekomen plaats opvullen. Of dat ze overgaan op een andere criminele activiteiten. De criminaliteit verspreidt zich dan: er ontstaan nieuwe netwerken met criminele activiteiten die weer opnieuw in kaart moeten worden gebracht. “Je moet bij de keuze van een interventie dus goed nadenken over mogelijke reacties van het criminele netwerk”, zegt Kerstholt. “Uiteindelijk wil je het probleem van ondermijning oplossen en daarvoor moet je de dynamiek van het criminele netwerk kennen. Dat verandert voortdurend, zowel autonoom als door jouw acties.”
CREATIEVE TEAMS
Terry Houben: “Met wetenschappelijke kennis kunnen we onze regionale samenwerking optimaliseren. Door de inbreng van José Kerstholt heb ik bijvoorbeeld extra aandacht gegeven aan het delen van informatie. Dit proces verloopt, in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, niet vanzelf. Ook niet als je dat van tevoren met elkaar hebt afgesproken.”
“Door de inbreng van José Kerstholt hebben we extra aandacht gegeven aan het delen van informatie”
José heeft ook het belang van creativiteit benadrukt. “Het is belangrijk om divers samengestelde teams te hebben, met veel verschillende karakters en rollen. Op die manier zorg je ervoor dat er innovatieve oplossingen worden bedacht. We hebben bijvoorbeeld een nieuwe wet die is gericht tegen de import van grondstoffen voor drugsproductie. Dat is op zich goed. Maar het gevolg, zo blijkt nu, is dat criminelen andere grondstoffen gebruiken die ze vaker moeten bewerken. Meer bewerkingsstappen betekent ook méér afval. Dat wordt in de natuur gedumpt. Het is belangrijk dat we dit soort scenario’s in een vroeg stadium bedenken en daarop anticiperen. Zo zorgen we ervoor dat we de crimineel twee of drie stappen voor blijven.”
SCIENTIST ON THE JOB
TNO’er José Kerstholt werkt als onderzoeker nauw samen met het regionale ondermijningsteam Oost-Brabant. Ze brengt specialistische kennis over onder meer het effectief delen van informatie tussen diverse instanties en over wat er fout kan gaan in het besluitvormingsproces. “Goed samenwerken is lastiger dan veel mensen denken. Dat komt doordat mensen allemaal een andere kijk hebben op de werkelijkheid. En als er diverse organisaties deelnemen in een team, dan zie je dat al die organisaties ook eigen doelen hebben. Ze worden immers vaak op verschillende resultaten afgerekend.” Door dit inzichtelijk te maken, lukt het om de neuzen dezelfde kant op te krijgen.
MEER INFORMATIE?
Download hier de brochure: Samen tegen ondermijnende criminaliteit.
Meer weten over het Ondermijningslab? Neem contact op met José Kerstholt.
