Gesloopte, of liever gezegd geoogste materialen die worden bewerkt en/of aangevuld zodat deze opnieuw kunnen worden ingezet, is een proces dat key is voor de circulaire economie. De bewerking en/of aanvulling van de geoogste materialen wordt ook wel verrijking genoemd. Wanneer aan een partij de opdracht wordt gegeven geoogste materialen te verrijken, spreken we in juridische zin al snel van een overeenkomst tot verrijking. Het Nederlands wetboek doorbladerend, zijn termen zoals geoogste materialen, verrijking en circulariteit (helaas) zoekwoorden zonder treffers. In deze bijdrage staan we stil bij de juridische duiding van de overeenkomst tot verrijking en het belang daarvan.
Op het moment dat partijen afspraken met elkaar maken, worden die doorgaans vastgelegd in een schriftelijke overeenkomst. Overeenkomsten zijn er in alle soorten en maten en kunnen een specifieke wettelijke regeling hebben (zgn. benoemde of bijzondere overeenkomsten, zoals een huurovereenkomst). Ontbreekt een wettelijke regeling, dan noemen we het een onbenoemde overeenkomst. Verder kunnen overeenkomsten verschillende eigenschappen van een bijzondere overeenkomst bevatten. Dat resulteert in een gemengde overeenkomst, alsmede (veelal) in een discussie over welke wettelijke regeling voorgaat.
De overeenkomst tot verrijking heeft eigenschappen van de overeenkomst tot aanneming van werk, maar in sommige gevallen mogelijk ook van de overeenkomst van opdracht. Beide overeenkomsten (aanneming van werk en opdracht) hebben een andere wettelijke regeling.
Overeenkomst van opdracht
Partijen sluiten een overeenkomst van opdracht wanneer is afgesproken dat de ene partij, de opdrachtnemer, voor de andere partij, de opdrachtgever, werkzaamheden (diensten) zal verrichten. Die werkzaamheden worden niet in de hoedanigheid van een arbeidsrelatie verricht en hebben niets te maken met het tot stand brengen van een werk van stoffelijke aard.
Overeenkomst tot aanneming van werk
De overeenkomst tot aanneming van werk is uitgezonderd van de kwalificatie als overeenkomst van opdracht. Van een overeenkomst tot aanneming van werk is sprake wanneer partijen, zijnde de aannemer en de opdrachtgever, afspreken dat de aannemer voor de opdrachtgever een werk van stoffelijke aard tot stand zal brengen en zal opleveren, in ruil voor een tegenprestatie (doorgaans een geldsom).
Onder aanneming van werk valt ook de categorie waarin een reeds eerder tot stand gebracht werk wordt bewerkt (verandert, verbetert, verbouwt).
Overeenkomst tot verrijking
Kan voor de overeenkomst tot verrijking gesproken worden van de bewerking van een reeds tot stand gebracht werk?
Wanneer sprake is van direct inzetbare geoogste materialen die met minimale opschoondiensten hetzelfde doel kunnen dienen, spreken we niet snel van daadwerkelijke bewerking van een reeds tot stand gebracht werk. Er wordt geen werk van stoffelijke aard tot stand gebracht, want dit werk bestaat al en wordt enkel opgeschoond. Daarnaast is het mogelijk dat zelfs het opschonen van de geoogste materialen niet vereist is voor verkoop, in welk geval van daadwerkelijke verrijking ook geen sprake zal zijn.
Hebben we het daarentegen over geoogste materialen die uitgebreider moeten worden bewerkt om er daadwerkelijk circulaire bouwmaterialen van te maken (indirect inzetbare geoogste materialen), dan ligt bewerking van een reeds tot stand gebracht werk eerder voor de hand. In die situatie wordt namelijk wel een werk van stoffelijke aard tot stand gebracht.
In het laatste geval (indirect inzetbare geoogste materialen) lijkt kwalificatie als een overeenkomst tot aanneming van werk juridisch het meest passend, terwijl in het eerste geval (direct inzetbare geoogste materialen) de gemaakte afspraken ook eigenschappen hebben van een overeenkomst van opdracht en aldus niet per definitie van een aannemingsovereenkomst.
Een overeenkomst wordt in eerste instantie gekwalificeerd op basis van haar inhoud. In tweede instantie kunnen de bedoelingen van partijen bij het aangaan van de overeenkomst een rol spelen. Een titel die boven een overeenkomst staat, is in dat kader niet zaligmakend.
Daarnaast kunnen in een overeenkomst verschillende elementen terugkomen. Zo kunnen partijen die een overeenkomst tot verrijking hebben gesloten ook afspraken hebben gemaakt over de eigendom van de geoogste en verrijkte materialen, de verkoop daarvan aan de markt (bijvoorbeeld via distributie of consignatie), marketing, etc. Al deze aanvullende afspraken brengen juridische vraagstukken mee, onder andere met betrekking tot rekening en risico, garanties en aansprakelijkheden.
Kwalificatie van een overeenkomst is ten eerste van belang om te bepalen welke wettelijke regeling van toepassing is. Zodra kwalificatie heeft plaatsgevonden, moet bepaald worden welke regelingen van dwingend, dan wel regelend recht zijn.
De wettelijke regeling van de overeenkomst van opdracht wijkt af van die van de overeenkomst tot aanneming van werk, in die zin dat afspraken in het kader van een overeenkomst van opdracht als inspanningsverbintenis worden gezien. Afspraken onder de noemer van een overeenkomst tot aanneming van werk gelden als een resultaatsverbintenis. Dit is slechts één van de verschillen; andere bestaan op het vlak van onder andere aansprakelijkheid, beëindiging, prijsbepaling en aanbesteding.
Zodra vaststaat hoe een overeenkomst juridisch gezien kan worden gekwalificeerd, kan men inzicht verkrijgen in de wettelijke rechten en verplichtingen van partijen over en weer. In een overeenkomst die door partijen zelf wordt opgesteld, kunnen deze rechten en verplichtingen nader worden ingevuld; ook kan ervan worden afgeweken indien het regelend recht betreft. Het zorgvuldig samenstellen van een overeenkomst draagt bij aan een gezamenlijke circulaire missie. Partijen zijn niet overgeleverd aan een mogelijk niet altijd passende wettelijke regeling. Daarnaast geeft een projectspecifieke overeenkomst ruimte voor aanvullende afspraken met betrekking tot onder andere eigendomsoverdracht en de wijze van verkopen aan de markt (zoals distributie of consignatie).
Tot slot kan men zich afvragen of de reguliere wettelijke regeling van de aannemingsovereenkomst voldoende handvatten biedt voor de invulling van een overeenkomst tot verrijking. Regelingen over het monitoren van in- en output ontbreken, alsmede rapportageverplichtingen en circulaire kwaliteitseisen. For the time being en zonder afdoende wettelijke regeling is het vastleggen van goede en met name ook werkende afspraken een must voor een toekomstbestendige circulaire samenwerking.
