De effecten van de stelselherziening voor de rechtspraak volgen deels uit de wet, deels uit de uitvoeringsregelgeving en deels uit de invoeringsregelgeving. In de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel voor de Omgevingswet is aangegeven dat de effecten voor de organisatie en de werklast pas te overzien zouden zijn als de inhoud van de invoeringsregelgeving en uitvoeringsregelgeving bekend is.

Effecten

Een belangrijk effect van de Omgevingswet is dat minder losse toestemmingen van de overheid nodig zijn voor het mogelijk maken van activiteiten. Een initiatiefnemer kan steeds in één procedure alle toestemmingen voor zijn activiteit krijgen. Elke gemeente heeft een omgevingsplan, wat het gemakkelijker maakt dit actueel te houden, waardoor hopelijk minder vaak behoefte is aan de oude (postzegel)wijzigingen voor concrete ontwikkelingen. Dat zal naar verwachting leiden tot minder geschillen bij de bestuursrechter.

Tijdreizen

Tijdreizen is een nieuwe functionaliteit waarbij teruggekeken kan worden welk besluit wanneer, waar van kracht was.

Voortgangsbrief Omgevingswet december 2021 Kamerstukken I 2020-2021, 33118, CV, d.d. 14 december 2021. Beantwoording EK Kamervragen Vragen n.a.v. de invoering van de Omgevingswet Ontvangen: Kamervragen 26 januari 2022, p. 5, d.d. 2 februari 2022, https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2022D03926&did=2022D03926.

Jurisprudentie

De in dit hoofdstuk geschetste onderwerpen zullen zich in de (rechts)praktijk moeten bewijzen. De jurisprudentie zal nauwgezet moeten worden gevolgd. Mocht blijken dat de nieuwe mogelijkheden die de Omgevingswet met het omgevingsplan beoogt te bieden in de rechtspraktijk belemmeringen ondervinden, zullen hierover verduidelijkende regels worden gesteld.

Pro forma beroep

De termijn voor derden belanghebbenden om hun inbreng op besluiten te leveren bedraagt onder de Omgevingswet in de meeste gevallen zes weken. Dit geldt zowel voor de bestuurlijke voorfase – het maken van bezwaar of het naar voren brengen van zienswijzen op een ontwerpbesluit – als voor het instellen van beroep tegen het uiteindelijke besluit. Daarbij weegt mee dat onder de Omgevingswet de mogelijkheid bestaat tot pro forma bezwaar en beroep, waardoor uitstel kan worden verkregen voor het indienen van gronden.

Beantwoording EK Kamervragen 26 januari 2022 n.a.v. de invoering van de Omgevingswet, d.d. 2 februari 2022, p.74.

Vernieuwing

De Omgevingswet biedt vooral meer mogelijkheden om maatschappelijke opgaven aan te pakken. Een actueel voorbeeld hiervan is het combineren van de woningbouwopgave met de energietransitie. Gemeenten kunnen het nieuwe omgevingsrechtinstrumentarium inzetten voor het versnellen van woningbouwprojecten. Daarnaast bieden de kerninstrumenten, aanvullende en ondersteunende instrumenten mogelijkheden om maatregelen tegen klimaatadaptatie te nemen, zoals de gebodsbepaling in het omgevingsplan. Vanaf de inwerkingtreding van de Omgevingswet zal hierover de nodige jurisprudentie ontstaan en dan is het afwachten of de rechter dit soort ontwikkelingen zal stimuleren of meer afremmen.