Burgemeesters, wethouders, raadsleden en gemeenteambtenaren worden in hun werk geconfronteerd met pogingen tot criminele beïnvloeding. De komende periode organiseren de ministeries van Veiligheid en Justitie en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties expertsessies met burgemeesters, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Commissarissen van de Koning, wetenschappers en beroepsverenigingen in het lokale bestuur om de problematiek beter in kaart te brengen en de weerbaarheid tegen deze vorm van ondermijnende criminaliteit te vergroten.
Dat schrijven minister Blok van Veiligheid en Justitie en minister Plasterk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in een brief aan de Tweede Kamer. De expertsessies zijn een vervolg op een eerste fenomeenonderzoek Criminele beïnvloeding van het lokale openbaar bestuur dat door bureau Pro Facto is uitgevoerd in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC). Deze enquête onder bijna 4.000 burgemeesters, wethouders, raadsleden en ambtenaren levert een eerste indicatie op van de aard en omvang van de problemen met bedreiging, omkoping en infiltratie in het lokale bestuur. Het is volgens beide ministers belangrijk deze resultaten nader te duiden.
De onderzoekers concluderen dat er geen sprake is van grootschalige beïnvloeding en dat niet kan worden vastgesteld wat de impact is op de nationale veiligheid. Uit het onderzoek blijkt dat criminelen zowel in grote als in kleine gemeenten proberen om bestuurders, raadsleden en ambtenaren te beïnvloeden. In die zin is er sprake van een landelijk probleem en beperkt het zich niet tot enkele provincies. Het probleem van pogingen tot criminele beïnvloeding wordt wel gevoeld.
Burgemeesters, vooral in de grotere gemeenten, hebben het vaakst aangegeven dat zij met een crimineel oogmerk bedreigd zijn. Dat zegt bijna een kwart (24%) van de 225 ondervraagde burgemeesters. Bij de bedreigingen gaat het om (anonieme) uitingen. De genoemde bedreigingen met fysiek geweld zijn niet in praktijk gebracht voor zover de onderzoekers dat hebben kunnen vaststellen.
Van alle ondervraagden heeft 1% te maken gehad met bedreiging met een crimineel oogmerk, waarbij dat invloed heeft gehad op de besluitvorming(sprocessen). Omkoping wordt veel minder tot niet genoemd. Voorbeelden en vermoedens van infiltratie door een functionaris met een crimineel oogmerk, wordt in 8% van de gemeenten gezien. De ondervraagden geven verder aan dat bestaande maatregelen om het lokaal bestuur weerbaar te maken tegen criminele ondermijning, intensiever kunnen worden ingezet.
Minister Plasterk schreef deze zomer aan de Tweede Kamer dat in overleg met de beroeps- en belangenverenigingen van politieke ambtsdragers de aanpak van intimidatie, geweld en integriteitsvraagstukken wordt voortgezet in het netwerk Weerbaar Bestuur. Daaruit bleek dat er niet zozeer geïnvesteerd moet worden in het genereren van meer instrumenten, maar in het gezamenlijk zo effectief mogelijk inzetten en doorontwikkelen hiervan. De expertsessies passen binnen deze aanpak.
De brief aan de Tweede Kamer:
Hierbij bieden wij u het onderzoek Criminele beïnvloeding van het lokale openbaar bestuur aan dat in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) door onderzoeksbureau Pro Facto is opgesteld. Het betreft een fenomeenanalyse waarbij door middel van een enquêteonderzoek mogelijke beïnvloeding van het lokale bestuur door criminelen in kaart is gebracht. Met de aanbieding van dit onderzoek aan uw Kamer komen wij onze toezegging na om dit fenomeen nader in kaart te brengen 1).
1) Tweede Kamer, vergaderjaar 2015-2016, 29 911, nr. 120
Inzicht in beïnvloeding van criminelen op het lokale bestuur is relevant en noodzakelijk. Dit vanwege de mogelijke kwetsbaarheid van het lokale bestuur, aantasting van het functioneren van de (lokale) democratie en de rol die in toenemende mate verwacht wordt van het lokale bestuur in het bestrijden van ondermijnende criminaliteit en de daarbij noodzakelijke weerbaarheid. Om die reden is er bij beide ministeries de afgelopen jaren veel aandacht geweest voor het bevorderen van de bestuurlijke integriteit en zijn diverse maatregelen getroffen ter verbetering van een weerbaar lokaal bestuur. Tot op heden ontbrak echter zicht op de schaal van de problematiek en bestond het beeld met name uit incidenten en impressies.
Onderzoeksbureau Pro Facto heeft door middel van een enquête onder burgemeesters, wethouders, raadsleden, griffiers, gemeentesecretarissen en ambtenaren Openbare Orde en Veiligheid de beïnvloeding van het lokaal openbaar bestuur door personen (of organisaties) met een crimineel oogmerk onderzocht. Criminele beïnvloeding is daarbij gecategoriseerd in drie vormen: bedreiging, omkoping en infiltratie. Daarnaast is onderzocht welke kwetsbaarheden zich in de lokale processen bevinden en wat mogelijke maatregelen hiertegen zijn. Tevens heeft Pro Facto onderzocht of de (mogelijke) beïnvloeding op lokaal niveau van invloed is op de nationale veiligheid.
De resultaten van het onderzoek zijn een weergave van de eigen ervaringen van respondenten met criminele beïnvloeding van het lokale openbaar bestuur en geven zicht op de impact die de mogelijke beïnvloeding heeft gehad op de besluitvorming. De onderzoekers concluderen dat criminele beïnvloeding van het lokale openbaar bestuur plaatsvindt in Nederland, maar dat er geen sprake is van grootschalige beïnvloeding. Impact op de nationale veiligheid kan op basis van het onderzoek niet worden vastgesteld. Wel wordt op lokaal niveau de impact op de lokale democratie gevoeld en komt naar voren dat beïnvloeding met een crimineel oogmerk in alle provincies en zowel bij grote als bij kleine gemeenten voorkomt. Bij het voorkómen van beïnvloeding concluderen de onderzoekers dat het belangrijk is om met name maatregelen in te zetten op het lokale en regionale niveau.
De enquête heeft een eerste indicatie van de aard en omvang van de problematiek opgeleverd en het is belangrijk om deze resultaten nader te duiden. De komende periode worden expertsessies met wetenschappers en burgemeesters, Commissarissen van de Koning, de VNG en (beroeps)verenigingen van het lokale bestuur georganiseerd om de uitkomsten van het onderzoek zowel op een academisch als een meer concreet niveau te bespreken. De uitkomsten van de expertsessies bieden de mogelijkheid om met de geduide resultaten een volgende stap te maken naar een weerbaarder lokaal bestuur. Wij zullen uw Kamer over de uitkomsten van deze expertsessies informeren.
De minister van Veiligheid en Justitie,
S.A. Blok
De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
Download:
Eindrapportage Criminele beïnvloeding van het lokale openbaar bestuur
