De afgelopen jaren heeft er op verschillende fronten modernisering van mobiliteit plaatsgevonden. Zo zijn deelscooters en elektrische laadpalen in de grote steden niet meer weg te denken uit het plaatselijke straatbeeld. Pakketkluizen zijn een dergelijke volgende ontwikkeling. In Nederland worden deze kluizen nog niet zo veel gebruikt. Het gebruik van de kluizen kan voor binnenstedelijke gebieden het autoverkeer van postbezorgers terugbrengen. Een les van de opmars van deelscooters en elektrische laadpalen is dat gemeenten snel moeten reageren en inspelen op nieuwe, soortgelijke ontwikkelingen. Welke publiekrechtelijke mogelijkheden hebben gemeenten om pakketkluizen in de openbare ruimte te reguleren? Daarover leest u meer in dit blog.
In 2020 maakte ruim 80% van de Nederlanders gebruik van last mile pakketbezorging. Bij dit type pakketvervoer worden de bestelde goederen tot aan de voordeur bezorgd. Het zogenoemde rondzwervende corona-karton heeft aangetoond dat thuisbezorging ook in de jaren na 2020 populair is gebleven. De maatschappelijke kosten ten aanzien van het hoge aantal vervoersbewegingen gaan ten koste van duurzaamheid. Het gebruik van elektrische voertuigen en tijdsloten proberen dit te verbeteren. Het hoge aantal vervoersbewegingen brengt daarnaast ook de nodige verkeerscongestie met zich mee. Pakketkluizen kunnen bijdragen aan de verduurzaming van postbezorging doordat meerdere pakketten op één moment en plaats kunnen worden afgegeven. Met name in dichtbevolkte gebieden lijken pakketkluizen de kosten te drukken en bij te dragen aan de duurzaamheidsopgave. De pakketkluizen worden in openbare ruimten geplaatst zodat de bestellingen desgewenst kunnen worden opgehaald. Hiermee wordt de pakketkluis – na de deelscooter en elektrische laadpaal – het volgende voorwerp dat in de openbare ruimte wordt gebracht.
Enerzijds kunnen gemeenten pakketkluizen privaatrechtelijk reguleren als eigenaar van de openbare ruimte. Anderzijds zijn gemeenten publiekrechtelijk bevoegd regels om te stellen ten aanzien van de openbare ruimte, waarop wordt ingegaan in dit artikel. In onder andere de gemeenten Almere, Eindhoven en Tilburg staan pakketkluizen in de openbare ruimte. Sommige van deze kluizen zijn vergunningsvrij in de openbare ruimte gebracht. Die gemeenten hebben pakketkluizen als nutsvoorzieningen aangemerkt. Ingevolge artikel 2, achttiende lid, bijlage II van het Besluit omgevingsrecht (hierna: Bor) mogen kleine bouwwerken ten behoeve van nutsvoorzieningen van niet meer dan vijftien vierkante meter vergunningsvrij worden gebouwd. Het is nog geen uitgemaakte zaak of alle gemeenten pakketkluizen als nutsvoorzieningen zullen beschouwen en of deze beoordeling stand houdt bij de bestuursrechter.
Post in pakketkluizen wordt immers aangeboden via postbedrijven door derden. Derden kunnen zelf kiezen van welk postbedrijf gebruik wordt gemaakt, waarmee de pakketkluis ter bevoordeling strekt over en weer van een selecte groep bedrijven. White label kluizen kunnen hiervoor een oplossing bieden nu deze niet zijn gebonden aan één bepaalde pakketvervoerder. Een ander punt van aandacht is dat het vergunningsvrij plaatsen van deze bouwwerken gemeenten weinig mogelijkheden tot regulering biedt. Indien de pakketkluizen via deze route worden geplaatst kan achteraf door de welstandscommissie worden verzocht om verwijdering wanneer de pakketkluizen worden aangewezen als welstandsexces en daarmee in strijd zijn met een goede ruimtelijke ordening.
Een andere mogelijkheid om pakketkluizen toe te staan wanneer deze niet als nutsvoorziening worden beschouwd, volgt uit artikel 4, derde lid, van bijlage II Bor. Middels deze kruimelgevallenregeling kan voor bouwwerken, geen gebouw zijnde, niet hoger dan tien meter en met een oppervlakte van niet meer dan 50 vierkante meter, een omgevingsvergunning voor afwijkend gebruik van het bestemmingsplan worden verleend. In deze gevallen moet het college van burgemeester en wethouders bij een dergelijke aanvraag een goede ruimtelijke ordening betrekken bij de vergunningverlening. Een belangrijk voordeel van de kruimelgevallenregeling is dat de reguliere procedure gevolgd kan worden. De vergunningverlening voor een omgevingsplanactiviteit zal in de toekomst onder de Omgevingswet ook via de reguliere procedure verlopen waarmee de noodzaak tot de kruimelgevallenregeling verdwijnt. Hierdoor komt deze mogelijkheid na de inwerkingtreding van de wet dan ook te vervallen.
Het bestemmingsplan en de binnenplanse afwijking zijn als laatst een middel om pakketkluizen te reguleren. In de bestemmingsplanregels kunnen verschillende eisen worden gesteld waar de pakketkluizen aan moeten voldoen. Burgemeester en wethouders kunnen hiermee het plaatsen van de kluizen beïnvloeden en sturen. De relevante vraag in dit kader is of de situatie al dermate urgent is waardoor regulering gewenst is of dat marktwerking op zichzelf momenteel nog voldoende regulerend is. Het antwoord varieert uiteindelijk per gemeente en beleidsstrategie.
Duidelijk is dat gemeenten een wildgroei van pakketkluizen in de openbare ruimte willen voorkomen. Wellicht proberen zij hiermee lering te trekken uit de opmars van de deelscooter welke de openbare ruimte rommelig hebben doen laten overkomen en hebben gezorgd voor extra beheer en onderhoud van deze ruimte. Regulering van deelscooters verloopt overigens in gemeenten via de APV nu het in dit geval niet gaat om bouwwerken en het gebruik en de overlast van de deelscooters een kwestie zijn van openbare orde en veiligheid.
De pakketkluis is een volgende, nieuwe ontwikkeling op het grensvlak van mobiliteit en ruimtelijke ordening. Het wordt interessant om te volgen op wat voor manier deze gaat terugkomen in de publieke ruimte en hoe dit beleidsmatig geregeld gaat worden. Daarnaast moet nog blijken hoe de bestuursrechter deze innovatieve oplossing gaat beoordelen nu er nog geen jurisprudentie over beschikbaar is. Duidelijk is in ieder geval dat innovatie op het gebied van mobiliteit nooit stil zit.
