Eén van de wettelijke taken van de burgemeester is het bevorderen van de integriteit van de gemeente. Bij het invullen van deze zorgplicht heeft hij echter een kwetsbare positie. Hij maakt samen met de wethouders deel uit van het college, en is aan de raad verantwoording schuldig. Bovendien ontbreken in de Gemeentewet specifieke bevoegdheden om zijn integriteitstaak daadwerkelijk handen en voeten te kunnen geven. Met iets meer rugdekking vanuit de gemeenteraad kan de burgemeester steviger in zijn schoenen staan.
Stel een protocol vast
Een goede manier om de burgemeester in zijn zorgplicht houvast te geven is het vooraf vaststellen van een protocol of stappenplan voor het omgaan met mogelijke integriteitsschendingen. Daarin wordt dan nauwkeurig vastgelegd wat van de burgemeester wordt verwacht. Zie in dit verband ook de modelgedragscode van de VNG, waarin is opgenomen dat de gemeenteraad procesafspraken moet maken.
Het belang van procesafspraken hangt nauw samen met het ontbreken van een wettelijk instrumentarium voor de burgemeesterstaak. Nu de wetgever hem vooralsnog niet de nodige handvatten heeft aangereikt om zijn taak in te vullen, is het essentieel dat de gemeenteraad waarborgt dat zijn voorzitter effectief kan optreden. De huidige situatie, waarin nog altijd veel gemeentebesturen niet over een integriteitsprotocol beschikken, is wat ons betreft echt onwenselijk. Het vaststellen van een protocol wordt ook aanbevolen door de Vereniging van Griffiers, die over de rol van de griffier bij integriteitsschendingen een handreiking heeft opgesteld.
Betrek de raad in een vroeg stadium
Omdat op landelijk niveau geen voorschriften bestaan over de procesafspraken bij integriteitsschendingen, kunnen deze van gemeente tot gemeente verschillen. Wat ons betreft moeten de volgende uitgangspunten daarvan in ieder geval onderdeel uitmaken:
Geef (een vertegenwoordiging van) de raad een klankbordrol
Het protocol moet invulling geven aan zowel de verantwoordelijkheid van de burgemeester voor de bestuurlijke integriteit als de positie van de raad als hoofd van de gemeente. Het is daarom van belang dat de raad in een vroeg stadium bij een en ander wordt betrokken. Dat kan bijvoorbeeld door voor te schrijven dat de burgemeester in een bepaald (niet al te laat) stadium over een vermeende integriteitsschending overleg voert met het presidium of een speciaal ingestelde integriteitsklankbordgroep. In de handreiking van de Vereniging van Griffiers lijkt het belang hiervan gek genoeg te worden onderschat.
Bevorder dat er ook voor extern onderzoek spelregels zijn Mogelijke integriteitsschendingen zijn binnen een gemeente zonder uitzondering gevoelige onderwerpen. Als uiteindelijk (in samenspraak met een vertegenwoordiging van de raad) extern onderzoek wordt ingesteld, mag geen discussie ontstaan over de kwaliteit en de zorgvuldigheid van dit onderzoek; in extreme gevallen ontaardt een en ander in publiekelijk moddergooien en/of rechtszaken. Om zo'n situatie te voorkomen, zou bijvoorbeeld al in het protocol kunnen worden bekeken hoe onderzoeksopdrachten tot stand komen en op welke wijze in hoor en wederhoor zal worden voorzien. Het is raadzaam ook hierbij vóóraf het presidium of de integriteitsklankbordgroep te betrekken, en áchteraf de conceptrapportage daarbinnen te bespreken.
Ook de Minister komt met voorstellen
De positie van de burgemeester bij integriteitsschendingen heeft ook de aandacht van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. In haar
Kamerbrief
over de versterking van de integriteit van het lokaal bestuur wordt onder meer stilgestaan bij de oproep van de Nederlandse burgemeesters om hun wettelijke positie te verstevigen. De Minister merkt daarbij op dat de komende tijd een nadere gedachtewisseling daarover zal plaatsvinden, ook in relatie tot de grondwettelijke positie van de raad als het hoofd van de gemeente.
