Op 15 april 2016 is door het Kadaster in Amersfoort een Expertmeeting Stedelijke herverkaveling georganiseerd. Tonnaer Adviseurs in Omgevingsrecht heeft aan deze bijeenkomst deelgenomen.
Stedelijke herverkaveling maakt het mogelijk om grond en vastgoed te ruilen in situaties waarin de bestaande eigendomsverhoudingen een obstakel zijn om initiatieven te realiseren. Het leerstuk van stedelijke herverkaveling is op dit moment erg relevant vanwege de opgaven waar veel overheden op dit moment mee te maken krijgen in bijvoorbeeld binnensteden en op bedrijventerreinen: leegstand, krimpvraagstukken, maar ook oververhitting (te veel druk op vastgoed in het stedelijk gebied). De expertmeeting is geopend door Frank Tierolff, bestuurder van het Kadaster. Vervolgens zijn er verschillende presentaties gegeven vanuit uiteenlopende invalshoeken. Achtereenvolgens zijn er bijdrages aan de orde gekomen van Josan Meijers, gedeputeerde bij de provincie Gelderland en Jeroen Hatenboer, wethouder te Enschede. Door Niek van der Heiden van het ministerie van Infrastructuur en Milieu is uiteengezet hoe de wettelijke regeling van stedelijke herverkaveling in de Omgevingswet vorm zal worden gegeven. In het middagdeel kon worden deelgenomen aan verschillende interactieve workshops. Tonnaer heeft deelgenomen aan de workshop t.a.v. de casus in het Friese dorp Balk (in de gemeente De Friese Meren) dat kampt met leegstand en kwaliteitsverlies in het centrum door krimp. Ook is de workshop van de provincie Overijssel bijgewoond, waarin onder andere door de gemeente Steenwijkerland is ingegaan op hun aanpak van stedelijke herverkaveling (een uitgevoerde pilot) en ook de provinciale visie op stedelijke herverkaveling is uiteengezet.
De wettelijke regeling voor stedelijke herverkaveling zal worden opgenomen in de Aanvullingswet Grondeigendom, die vervolgens deel zal gaan uitmaken van de Omgevingswet. In de brief van de minister van 25 november 2015 (Kamerstukken II, 2015-2016, 27 581, 33 118, nr. 53) over het grondbeleid is aangegeven dat aan dit beleid een nieuw instrument zal worden toegevoegd: de vrijwillige stedelijke herverkaveling (naar analogie met de vergelijkbare regeling uit de Wet inrichting landelijk gebied). Voor een verplichte stedelijke herverkaveling is door het kabinet uitdrukkelijk niet gekozen. Het instrument van de onteigening (dat in de Omgevingswet zal worden gemoderniseerd) biedt voldoende mogelijkheden om in dit soort situaties door te pakken. Onteigening kan immers geschieden in het algemeen belang en, voor gevallen waar stedelijke herverkaveling aan de orde is, op basis van een omgevingsplan. Daarom is onteigening vaak pas mogelijk nadat de gemeente een omgevingsplan heeft vastgesteld. Dit voorgaande geeft al aan dat bij een stedelijke herverkaveling de juridisch-planologische component hiervan ook erg van belang is. Bij een herverkaveling zal immers het bestemmingsplan (en straks het omgevingsplan) moeten worden aangepast. De mogelijkheden van faciliterend grondbeleid zijn met de nieuwe instrumenten in de Omgevingswet al verruimd. De omgevingsvisie geeft gemeenten meer ruimte om (in samenspraak met de samenleving) na te denken over de gewenste ontwikkelingen. Met het omgevingsplan kunnen vervolgens de juiste randvoorwaarden worden meegegeven en kan ruimte worden geboden aan marktpartijen. In de presentatie van Niek van der Heijden van het ministerie van I en M is aangegeven dat kavelruilgebieden in het omgevingsplan kunnen worden aangewezen door middel van een aanduiding. Door het opnemen van dergelijke gebieden in een ruimtelijk plan krijgen de actoren de garantie dat de herverkaveling ook juridisch-planologisch niet op problemen zal stuiten. Daardoor ontstaat er meer vertrouwen in een positieve uitkomst hetgeen bevorderlijk is voor het gehele proces.
De gemeenteraad kan de locatie van het initiatief voor stedelijke herverkaveling in het omgevingsplan ook aanwijzen als moderniseringslocatie (artikel 4.18 van het wetsvoorstel Omgevingswet). Zon aanwijzing heeft tot gevolg dat het gebruik van bestaande bouwwerken wordt aangemerkt als afwijkend van de toegedeelde functie. Er ontstaat dan een grondslag voor onteigening wanneer een eigenaar niet overgaat tot modernisering. Rond stedelijke herverkaveling spelen derhalve ook veel planologische en juridische kwesties. Tonnaer heeft veel expertise en kunde ten aanzien van de Omgevingswet en heeft voor verschillende gemeenten al omgevingsplannen en omgevingsvisies opgesteld.
Daarnaast is in de expertmeeting door meerdere sprekers naar voren gebracht dat bij het proces van stedelijke herverkaveling de gemeente vaak ook eigen belangen heeft. Het proces dient dan ook bij voorkeur te worden getrokken door een onafhankelijke partij die alle actoren (de gemeente, ondernemers en eigenaren) bij elkaar zou kunnen brengen om een stedelijke herverkaveling daadwerkelijk te kunnen realiseren. Tonnaer zou ook deze rol op zich kunnen nemen omdat ons adviesbureau, naast de juridische, planologische en digitaliseringswerkzaamheden, ook expertise in huis heeft op het gebied van planologisch procesmanagement.
