Veel gebouwen in Nederland staan leeg. Dit is onwenselijk mede gelet op de woningnood. Daarbij verslechtert leegstand de omgevingskwaliteit en de leefbaarheid van wijken. Er wordt gewerkt aan het terugdringen en voorkomen van leegstand. Leegstaand vastgoed kan bijvoorbeeld benut worden door middel van tijdelijke huur of transformatie. Op deze manier kan het beter benutten van leegstaande gebouwen ook bijdragen aan de volkshuisvesting.
De Leegstandwet is in 1981 ingevoerd om leegstand in Nederland aan te pakken. Sindsdien is de Leegstandwet gewijzigd. Zo is de wet in 2010 aangescherpt vanwege een toename van krakers en leegstand. Gemeenten kunnen onder de Leegstandwet een leegstandverordening vaststellen, waarmee gemeenten beter kunnen optreden tegen leegstand door druk uit te oefenen op verhuurders en eigenaren van leegstaand vastgoed.
Ook wordt in de Leegstandwet bepaald wanneer een gebouw geschikt is voor tijdelijke huur. Bij tijdelijke verhuur op grond van de Leegstandwet is geen sprake van de normale huurbeschermingsregels, maar er zijn wel bepaalde voorwaarden, bijvoorbeeld wat betreft de huurovereenkomst en opzegtermijn, waaraan moet worden voldaan. Voor tijdelijke verhuur is een vergunning nodig.
In 2020 en 2022 is de Leegstandwet aangevuld met handreikingen van de VNG over de aanpak van leegstand van winkel- en kantoorpanden en van woningen en agrarisch vastgoed.
Eind 2024 is een evaluatie van de Leegstandwet gepubliceerd. Ook werd er gekeken naar het experiment in Amsterdam en Utrecht onder de Crisis- en Herstelwet. Bij dit experiment werden strengere maatregelen tegen leegstand getest. Na een positieve uitslag van het experiment en de evaluatie van de Leegstandwet werd in december 2024 aangekondigd dat de Leegstandwet aangescherpt zal worden.
De Leegstandwet wordt als het aan de minister ligt fors uitgebreid en gaat straks ook gelden voor kantoren en winkels, naast woningen. Gemeenten moeten als het wetsvoorstel voor de Wet Versterking Regie Volkshuisvesting wordt aangenomen voortaan in hun volkshuisvestingsprogramma aangeven welke maatregelen zij nemen tegen leegstand, bijvoorbeeld via een leegstandverordening. Zo worden gemeenten gestimuleerd om actiever leegstand aan te pakken. Daarnaast introduceert de minister raamvergunningen: hiermee kunnen verhuurders, zoals woningcorporaties, in één keer toestemming krijgen voor de tijdelijke verhuur van meerdere woningen binnen een project. Deze aanpassingen moeten het eenvoudiger maken om leegstaand vastgoed snel weer in gebruik te nemen en zo de leefomgeving te verbeteren.
Leegstaand vastgoed kan ook getransformeerd worden tot bruikbare woonruimte. Dit voorkomt leegstand en draagt bij aan het oplossen van het woningtekort. Om de woningbouwopgave te realiseren moet er namelijk breder worden gekeken dan alleen nieuwbouw. Bestaande bebouwing moet beter worden benut, bijvoorbeeld door leegstaande gebouwen te transformeren tot woonruimte. In 2022 is het Nationaal Transformatieplan opgesteld om de doelen te halen voor de jaarlijks nodige hoeveelheid transformatiewoningen. In juni 2024 is ook de Versnellingsagenda transformaties ingezet om de doelen van het Nationaal Transformatieplan te halen. Het gaat hierbij om 15.000 nieuwe transformatiewoningen per jaar.
Winkelpanden winnen snel terrein als bron voor woningtransformatie. In 2023 zijn 2.165 woningen gerealiseerd in leegstaande winkels, dat is 37% meer dan het jaar ervoor. Daarmee zijn winkels nu goed voor een kwart van het totaal aantal woningtransformaties, terwijl het aandeel van kantoren juist met 21% daalde. Deskundigen benadrukken dat kantoortransformatie belangrijk blijft vanwege schaalvoordelen en relatief eenvoudige aanpassingen. Toch wordt het proces steeds lastiger, omdat veel leegstaande kantoren zich bevinden op minder aantrekkelijke locaties, zoals langs snelwegen, waar vaak een wijziging van het omgevingsplan nodig is voor de beoogde transformatie.
In dit dossier vind je het laatste nieuws en belangrijke achtergrondinformatie over transformatie en leegstand. Ook vind je hier relevante publicaties, handreikingen, beleidsstukken en jurisprudentie. Bekijk ook de praktische handvatten en voorbeelden in de toolbox.
