Lessen voor de beleidsmaker: het legale wietexperiment

Wat kun je als verantwoordelijke beleidsmedewerker, juridisch medewerker of overheidsprofessional doen om ervoor te zorgen dat het beleid in de praktijk ook echt gaat werken? Was de vertraging bij het wietexperiment bijvoorbeeld te voorkomen geweest? Aan de hand van het legale wietexperiment geven wij in dit artikel tips voor goed uitvoerbaar overheidsbeleid.

Legaal wiet kweken

Maximaal tien telers mogen meedoen aan het experiment voor legale wietteelt. Deze telers hebben van de Ministers van Medische Zorg en Justitie en Veiligheid een aanwijzing (een vergunning) gekregen om legale wiet te mogen telen. Wat opvalt is dat veel zaken goed zijn aangepakt bij de organisatie van het experiment. Het experiment wordt wetenschappelijk begeleid en de regelgeving is geconsulteerd. De gegeven reacties zijn uitgebreid behandeld en meegewogen. Toch loopt het experiment steeds vertraging op. Wat is er aan de hand?

Er waren 39 gegadigden voor de tien beschikbare plekken. Er is dus sprake van een schaars recht om legale wiet te mogen kweken. Vanwege de schaarste werd er geloot.1 Op het laatste moment werden er door drie voorzieningenrechters (bestuursrechtelijke kort geding-rechters) nog drie extra deelnemers toegelaten tot de loting.

Naast gedoe met de verdeling liepen meerdere van de tien aangewezen legale wiettelers ook tegen praktische problemen aan bij het starten van de teelt. Het was lastig een locatie voor de wietteelt te verkrijgen en ook bij het openen van een zakelijke bankrekening liepen zij tegen moeilijkheden aan.3

Hadden de problemen met het vinden van een locatie en met de bankrekening verminderd kunnen worden? Dat had misschien wel gekund.

Uit het beleid volgde namelijk dat het niet noodzakelijk was dat de aanvrager op het moment dat de aanvraag wordt ingediend, al feitelijk beschikte over de beoogde teeltlocatie.4

De reden hiervoor was volgens de regering dat de potentiële kandidaat dan al wordt geconfronteerd met de kosten van (het bemachtigen van) een locatie, terwijl hij nog geen zicht heeft op een aanwijzing als teler. Als er uitgelote telers waren die al een eigen of gehuurde locatie hadden, terwijl tegelijkertijd telers zonder locatie zijn ingeloot, dan is hierdoor mogelijk veel tijd verloren gegaan.

Dit risico had bijvoorbeeld verminderd kunnen worden door twee verdeelrondes te houden. Aan de eerste ronde kunnen dan alleen telers meedoen die al beschikten over een geschikte eigen locatie of hiervoor een (voorwaardelijke) huurovereenkomst hadden gesloten. En in de tweede ronde -als er nog plekken over waren- zouden dan ook telers zonder teeltlocatie kunnen deelnemen.

Dat het krijgen van bankrekening een probleem kon zijn voor wiettelers blijkt in 2019 al bekend te zijn. In 2019 heeft een huisarts een kort geding aangespannen tegen ABN Amro, omdat de bank geen zakelijke bankrekening wilde verstrekken voor een wietexperiment.5

Sommige aangewezen telers hebben wel een bankrekening kunnen krijgen. Een optie zou zijn geweest bij de verdeling als entree-eis te stellen dat een aanvrager beschikt over een bankrekening. Een andere optie zou zijn geweest om een verklaring van een bank te vragen dat die bereid zou zijn een bankrekening te openen voor de teler, als die ingeloot zou worden. Voor dit laatste zouden afspraken met de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) gemaakt kunnen worden, zoals dit eerder is gebeurd voor coffeeshops. De opstartproblemen hadden dus mogelijk verminderd kunnen worden met aanvullende entree-eisen of afspraken met de NVB.

Ook nu loopt de verdere uitvoering van het experiment nog niet soepel. In december 2023 is de aanloopfase van het experiment gestart in Breda en Tilburg. De aanloopfase houdt in dat de coffeeshops naast de legale ook de gedoogde producten mogen verkopen. Vanaf juni 2024 doen alle tien deelnemende coffeeshopgemeenten mee met de aanloopfase. Het plan was dat nu, in september, het experiment echt van start zou gaan. Dan mogen de coffeeshops alleen nog legale wiet verkopen. Voorwaarde daarvoor is dat er genoeg wiet is en dat deze ook van goede kwaliteit is. Op dit moment leveren nog maar drie van de tien aangewezen telers legale wiet. Twee anders telers zijn niet klaar met de voorbereidingen en kunnen nog niet leveren. De overige vijf telers zijn nog niet begonnen, terwijl zij al in 2020 aangewezen waren. De beschikbare hoeveelheid en ook de kwaliteit is nog niet voldoende op orde, zo laten de staatssecretaris en minister weten. De aanloopfase wordt daarom verlengd.

De meerderheid van de aangewezen telers levert nu dus nog geen legaal geteelde wiet, waardoor het experiment meer vertraging oploopt. Had hier op voorhand al wat aan gedaan kunnen worden? Als we kijken naar de telecom, het eerste beleidsterreinwaar schaarse vergunningen werden verdeeld, is een ingebruiknameverplichting van de vergunde frequenties gebruikelijk. In de recente veiling van de 3,5 GHz (5G)-vergunningen is een ingebruiknameverplichting opgenomen, maar ook al veel eerder, zoals in de UMTS-vergunningen (3G) uit 2000 is die verplichting opgenomen en ook gehandhaafd. De aanwijzing als teler van legale wiet is ook een schaars recht, er zijn immers maar tien plekken en meer gegadigden. Met een ingebruiknameverplichting kan je afdwingen dat het recht wordt gebruikt en daarmee dat het doel van de verdeling wordt gehaald. In dit geval zou dat het tijdig en volledig uitvoeren van het experiment zijn. En daarnaast is het anders aan uitgelote deelnemers, die mogelijk wel hadden kunnen starten met telen, lastig uit te leggen dat een andere teler de aanwijzing heeft verkregen, maar er niets mee doet.

Het is dan ook niet verrassend dat de Tweede Kamer heeft opgeroepen een ingebruiknameverplichting op te leggen aan de aangewezen telers van het wietexperiment.13

Voor de vijf telers die nog niet waren begonnen is daar gehoor aan gegeven. Zij hebben nog negen maanden de tijd om legale wiet te gaan leveren.

Deze casus laat zien dat een snellere start van het experiment misschien wel mogelijk was geweest met gericht beleid voor het verkrijgen van een teeltlocatie en bankrekening. Bij een snellere voortgang van het experiment had een ingebruiknameverplichting bij de aanwijzing van de telers waarschijnlijk kunnen helpen.

Meer tips staan in de  Praktijkgids overheidsbeleid , waarin nog negen andere casussen worden behandeld. Elke casus is uniek, maar de casussen zijn zo gekozen dat de handvatten en tips die eruit volgen breed bruikbaar zijn, onafhankelijk van het beleidsterrein. Wil je snel meer weten? Dan is de cursus  Van beleid naar praktische uitvoering  misschien wel iets voor jou. Je bent dan in één dag op de hoogte van alle tips en handvatten voor het maken van overheidsbeleid.

1 Artikelen 2 tot en met 6 van de Regeling experiment gesloten coffeeshopketen.

2 Rechtbank Gelderland 3 december 2020, ECLI:NL:RBGEL:2020:6366 en Rechtbank Rotterdam 3 december 2020, ECLI:NL:RBROT:2020:11300 en Rechtbank Midden-Nederland 7 december 2020, ECLI:NL:RBMNE:2020:5292.

3 Kamerstukken II, 2021/22, 24 077, nr. 489.

4 Zie de nota van toelichting bij het Besluit experiment gesloten coffeeshopketen.

5 Rechtbank Amsterdam, 4 november 2019, ECLI:NL:RBAMS:2019:8144.

6 Kamerstukken II, 2021/22, 24 077, nr. 502.

7 Kamerstukken II, 2009/10, 27 863, nr. 35, p. 3.

8 Experiment gesloten coffeeshopketen, 6 september 2024, nr. 4805169, breda.nl

9 Kamerstukken II 2023/24, 24 077, nr. 548, beslisnota bij Kamerbrief Ontwikkelingen Experiment gesloten coffeeshopketen.

10 Kamerstukken II 2023/24, 24 077, nr. 548.

11 Besluit bekendmaking veiling vergunningen 3,5 GHz-band

12 Zie voor de uitspraak in hoger beroep over de handhaving: College van Beroep voor het bedrijfsleven, 22 juni 2012, ECLI:NL:CBB:2012:BW9145.

13 Kamerstukken II 2023/24, 36279, nr. 18.

14 Kamerstukken II 2023/24, 24 077, nr. 548.