Een paar maanden voor de invoering van de Omgevingswet heeft het Digitaal Stelsel Omgevingswet nog steeds kuren. Ongeveer de helft van alle publicaties mislukt, grote pdf’s zorgen voor foutmeldingen en het systeem is nog niet stabiel genoeg. Dat blijkt uit een gelekte presentatie van het Kadaster en KOOP. Senator Saskia Kluit maakt zich grote zorgen en wil opheldering van verantwoordelijk minister Hugo de Jonge.
Het DSO is al jaren een hoofdpijndossier en was meermaals reden voor uitstel van de Omgevingswet. Met nog een kleine honderd dagen te gaan tot de invoering van die wet, blijkt dat er ook nu nog grote opgaven liggen voor het digitale stelsel.
Van alle publicaties die in 2023 werden gedaan, slaagde slechts de helft. 1266 opdrachten werden daadwerkelijk gepubliceerd. 1288 werden beoordeeld als ‘niet-valide’ of mislukten direct. Lokale software van leveranciers communiceert niet goed met het landelijke centrale DSO-systeem. Grote bestanden zorgen voor foutmeldingen. En als laatste is het DSO nog steeds “niet zo stabiel als we willen”.
Dat blijkt uit een presentatie van begin september door het Kadaster en het Kennis- en Exploitatiecentrum Officiële Overheidspublicaties (KOOP). Zij ontwikkelen samen met Rijkswaterstaat de landelijke voorziening van het digitale stelsel. Lieuwe Koopmans, planoloog en zelf eerder bij het DSO betrokken als softwareleverancier, deelde delen van de presentatie op LinkedIn. De volledige presentatie is ingezien door PONT | Omgeving.
Volgens Koopmans geeft de presentatie het “ongecensureerde” beeld van het DSO. Officiële rapporten zouden “dusdanig herschreven” zijn “dat er een te positief beeld van de voortgang ontstond”. “Dit is het echte beeld en daarmee een heel waardevolle inkijk in de echte stand van zaken”, schrijft hij op LinkedIn.
Saskia Kluit, Eerste Kamerlid namens GroenLinks, kreeg de presentatie toegestuurd door “meerdere bezorgde softwarebouwers”. Ze stelde daarop schriftelijke vragen aan Hugo de Jonge, minister voor VRO en van BZK. Kluit had de minister verzocht om die vragen snel te beantwoorden, maar hij liet weten dat dit extra tijd zal kosten.
“Er wordt nog getest, dus dan kan je verwachten er veel misgaat. Maar dit is wel een heel hoog uitvalpercentage”, reageert ze op de cijfers tegenover PONT | Omgeving. Ook Koopmans zegt tegen PONT | Omgeving dat de data “enigszins vervuild” kunnen zijn door testen. “Maar er gaat ook echt heel veel mis.”
Het stoort Kluit dat ze de informatie uit de presentatie via via onder ogen kreeg, en niet in officiële rapportages over de voortgang van het DSO. “We worden al jaren geconfronteerd met het ontbreken van relevantie informatie. Rapporten worden niet gedeeld met de Kamers, en we krijgen steeds te horen dat het goed gaat met het DSO. Vervolgens horen we uit het werkveld dat het chaos is.”
Ze wil van verantwoordelijk minister De Jonge weten of hij kan garanderen dat de invoer van de Omgevingswet en het DSO verantwoord zal verlopen. “En als hij dan aangeeft dat de invoer verantwoord is, wil ik ook weten wanneer de overheid een acceptabele dienstverlening kan bieden.”
Dat bijna de helft van de publicaties door het systeem als ‘niet-valide’ wordt beoordeeld, betekent dat de plannen met lokale software naar het landelijk DSO zijn verstuurd en vervolgens werden afgekeurd.
Dat kan verschillende redenen hebben. Soms ligt het probleem bij de lokale software van leveranciers. Die sturen iets wat door het DSO niet wordt geaccepteerd. In andere gevallen ligt het aan het DSO zelf, doordat er bijvoorbeeld verkeerde controles zijn ingebouwd.
“Een gemeente schrijft een juridische tekst of maakt een kaart. Die wordt door de software van de leverancier naar het landelijke DSO gestuurd en daar gecheckt, uitgelezen en als alles goed gaat gepubliceerd”, legt Koopmans uit. Dat gaat echter vaak mis doordat de standaarden voor de bestanden veel vrijheid laten. Input door lokale software wordt dus veelal niet goed begrepen door het centrale systeem.
Dat de software van leveranciers niet goed communiceert met het landelijke DSO, is volgens Koopmans niet de schuld van de leveranciers. “De standaarden die ervoor moeten zorgen dat bestanden goed worden uitgewisseld en uitgelezen, zijn veel te vrijblijvend en ingewikkeld.”
Dan de inzendingen die direct mislukken: die ontstaan doordat het DSO niet goed om kan gaan met grote bestanden. Het gaat dan bijvoorbeeld om pdf’s, waar gemeenten mee mogen werken. Denk aan bijvoorbeeld milieueffectrapportages, niet zelden honderden pagina’s lang en tientallen MB’s groot. Het DSO heeft dus nog steeds moeite zulke bestanden.
Soms kunnen de technische problemen met handwerk in een paar uur worden opgelost. Maar Kluit zegt van betrokkenen te horen dat het in andere gevallen weken duurt voordat opdrachten alsnog door het DSO worden geaccepteerd.
Dergelijke vertraging kan funest zijn voor gemeenten die bijvoorbeeld een voorbereidingsbesluit willen nemen. Met zo’n besluit geeft een gemeenteraad aan dat er wordt gewerkt aan een bestemmingsplan voor een bepaald gebied. Daarmee kan de raad bijvoorbeeld grondspeculatie voorkomen als agrarische grond een woonbestemming krijgt. Voorwaarde is wel dat het besluit in het DSO staat, want dan pas is het officieel. De vertraging zet de deur dus op een kier voor speculanten.
Koopmans: “Een Omgevingsplan treedt ook pas in werking als het in het DSO staat. Technische storingen leveren dus gewoon vertraging op bij bijvoorbeeld woningbouw, het uitkopen van boeren of dijkonderhoud.”
De data van het Kadaster en KOOP gaan over gemeenten die het afgelopen jaar met de zogenaamde ‘Release A’ opdrachten invoerden. Dat is de versie van het DSO die straks ‘live’ gaat.
De problemen in die release moeten in oktober 2024 met ‘Release B’ worden verholpen. Dat er vrij snel een tweede versie van het DSO moet verschijnen, komt doordat er tot de invoering van de Omgevingswet geen grote wijzigingen meer gedaan mogen worden in de standaarden.
Koopmans verwacht echter niet dat Release B foutenvrij zal zijn. “Het rammelt nu bij de leveranciers die de software bouwen. Dat is heel logisch, want zij hebben weinig tijd. Straks moeten zij dan aanpassingen gaan doorvoeren terwijl het systeem al in gebruik is. Vergelijk het met een huis bouwen terwijl er al mensen in wonen. Het wordt chaos.”
Senator Kluit: “We gaan jarenlange achteruitgang in de dienstverlening tegemoet. Terwijl Nederland allemaal grote transities door moet maken, waar ruimtelijke plannen essentieel voor zijn. Met zo’n slecht systeem naar buiten treden, moet je echt niet willen.”
