Net zoals de plannen van minister Hugo de Jonge zijn de bedragen in de Miljoenennota ambitieus. Hoewel bedragen die besteed worden aan het tegemoetkomen voor de koopkracht prominent zijn, blijft er toch aardig wat over voor het woondossier. Het voordeel van een overzicht van de uitgaven in de miljoenennota is dat de insteek breder is dan bij een enkel ministerie. Dat is ontzettend nodig. Volkshuisvesting als grondwettelijk gefundeerde zorgplicht voor de overheid, heeft met veel andere onderwerpen te maken. Zorg blijft de allergrootste uitgavenpost van de overheid, het wonen steekt daar nog bescheiden bij af, maar een dak boven het hoofd is de basis voor zorg. Wonen is primair de verantwoordelijkheid voor BZK (waar de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening onder valt) en benut van het totaal aan begrote uitgaven van 395 miljard euro meer dan 10 miljard euro, voor de zorg zit het dik boven de 110 miljard euro. Hieronder wordt een selectie gegeven van belangrijke begrotingsposten en de daaraan gekoppelde onderwerpen, voor zover die zijn genoemd in de Miljoenennota en de bijbehorende bijlagen.
Ondanks dat de uitgaven tezamen worden weergegeven, een kanttekening. Het advies van de Afdeling advisering van de Raad van State noemt de bijbehorende hoofdlijnenbrieven van de ministeries. De Afdeling constateert dat de richting die de ministeries schetsen slechts in beperkte mate in onderlinge samenhang worden bezien. En dat juist de samenhang tussen de grote opgaven de ingewikkelde puzzel is voor de komende jaren. Het voorbeeld van de keuzes over de ruimtelijke inrichting is sprekend: de woningbouwopgave kan niet los worden gezien van de klimaat- en energietransitie, natuurherstel, infrastructuur en ons zorgstelsel.
Waar gaan de bedragen voor het wonen naartoe? Ook voor wonen is er ruimte voor de lagere inkomens. Het kabinet noemt drie actielijnen: meer betaalbare woningen voor de middeninkomens, aanpakken van te hoge woonlasten voor lagere inkomens en voor een betere bescherming van huurders en kopers.
Wat betreft de betaalbaarheid van de huurprijzen wordt genoemd dat vanaf juli 2023 huurders met een laag inkomen in een corporatiewoning een huurverlaging van gemiddeld 57 euro per maand krijgen. Dat was voorzien voor 2024, maar is vervroegd naar 2023. Circa 510.000 huishoudens komen ervoor in aanmerking. De maximale huursomstijging zal in de sociale sector de komende drie jaar niet meestijgen met de inflatie, maar met 0,5% minder dan de stijging van de cao-lonen. Dat is dus een stuk lager. Daarnaast krijgen huurders met een inkomen op of onder 120% van de minimum inkomensijkpunten uit de huurtoeslag een wettelijk verplichte eenmalige huurverlaging tot 550 euro (prijspeil 2020). Ook het beschermen van de huurprijzen in het middensegment heeft de aandacht. Die plannen zullen uitgewerkt moeten worden.
Die huurkorting is ten nadele van verhuurders, en dus van woningcorporaties. Wat is de bijdrage van de overheid? Ook de huurtoeslag wordt verhoogd. Door een lagere eigen bijdrage ontvangen mensen vanaf januari 2023 maandelijks 16,94 euro extra huurtoeslag. Daarnaast wordt de huurtoeslag vereenvoudigd. Er worden stappen gezet naar een beter en eenvoudiger stelsel van ondersteuning in plaats van de huurtoeslag. Daarmee wordt beoogd dat er minder terugvorderingen nodig zijn. Dat is hard nodig, soms is het lastig uit te leggen dat bedragen – die vaak al uitgegeven zijn – weer moeten worden teruggestort. Het bespaart ook administratieve kosten voor de overheid. Het is ook goed nieuws voor woningcorporaties, omdat het betalingsproblemen vermindert en hopelijk daarmee de incassoproblematiek.
Voor verhuurders is het aangekondigde wetsvoorstel Goed Verhuurderschap belangrijk. Er worden budgetten vrijgemaakt voor gemeenten, omdat die moeten gaan handhaven bij slechte verhuur. Dat is echt nodig. Het vormt wel een extra taak voor gemeenten op de overvolle agenda. Per 2023 worden de middelen toegevoegd aan de Algemene Uitkering in het Gemeentefonds.
Ook aan de kopers wordt gedacht. Onder meer is voor hen belangrijk dat dat makelaars worden verplicht een gecertificeerde biedtool te gebruiken. In deze tijd waarin het gelijkheidsbeginsel met schaarse vergunningen en openbare verkoop (het Didam-arrest) is meer gelijkheid op de koopmarkt via makelaars – die toch in zekere zin een monopolie hebben – niet onlogisch.
Na de inperking in 2015 van de mogelijkheden voor leefbaarheid, zijn de mogelijkheden voor corporaties daarna langzamerhand weer groter geworden. Dat klinkt ook door in de Miljoenennota. Er komen initiatieven om de leefbaarheid en veiligheid in de meest kwetsbare gebieden in Nederland op orde te brengen. Hoe precies is onduidelijk. Met de per 1 januari 2022 aangepaste Woningwet zijn de mogelijkheden om tussen gemeenten en corporaties af te stemmen weer groter geworden.
Het woord 'aandachtsgroepen' klinkt weer. Het is een tijdje uit de mode geweest, maar we kwamen het alweer tegen in het programma 'Een Thuis voor Iedereen' dat recent door de minister is gepresenteerd. Meer aandacht voor dak- en thuislozen en voor ouderenhuisvesting. Er wordt gedacht aan geclusterde woon(zorg)vormen. Doorstroming wordt gestimuleerd naar passende huisvesting. Iets dat al veel langer klinkt, en maar lastig lijkt te lukken. Dat brengt kosten met zich mee. Er wordt een Volkshuisvestingsfonds aangekondigd. En het maakt afstemming nodig tussen de overheden en met corporaties. De eerder ingezette beweging met bestuurlijke akkoorden en prestatieafspraken met medeoverheden en andere actoren wordt herhaald. Mijn eerdere op Omgevingsweb vermelde kanttekeningen dat met afstemming niet altijd snel en goed resultaat wordt behaald, blijven gelden.
De eerder aangekondigde 30% sociale huur in de woonvoorraad wordt herhaald. Hoe dat bereikt gaat worden, wordt niet medegedeeld. Daar zullen verschillende aandachtsgroepen mee gehuisvest moeten worden. Zoals Oekraïners. Er wordt voor hen gestreefd naar doorstroming van tijdelijke naar reguliere huisvesting. Er komt een taskforce versnelling tijdelijke huisvesting, waarvoor 12 miljoen euro beschikbaar is. De verschillende aandachtsgroepen zullen allemaal aandacht moeten krijgen en daar ligt een mooie taak voor gemeenten en woningcorporaties bij het maken van hun prestatieafspraken.
In de plannen van minister De Jonge wordt aangestuurd op snel en veel bouwen: de Nationale Woon- en Bouwagenda met zes onderliggende programma’s. Het meest recente programma is 'Een thuis voor iedereen' dat plannen bevat voor voldoende betaalbare woningen voor alle aandachtsgroepen en voor een evenwichtige verdeling over gemeenten en met de juiste zorg, ondersteuning en begeleiding. Er wordt gedacht aan woningbouwprogrammering en het toewerken naar een gelijke verdeling van sociale huurwoningen via verplicht te stellen integrale woonzorgvisies van gemeenten. Deze plannen worden nog verder uitgewerkt. Het zal een extra belasting voor gemeenten betekenen, maar vooral van belang is dat met de aandacht voor de zorg, de aandacht voor de groepen die geen zorg nodig hebben maar vooral inkomensproblemen hebben niet ondersneeuwt. Zeker in deze tijd waarin de kosten snel stijgen.
Goed is dat er speciaal aandacht voor senioren komt. Verwachting wordt dat binnenkort het programma 'Wonen en zorg voor ouderen' wordt geïntroduceerd. Daarin werken de ministeries van BZK en VWS samen aan meer woningen voor ouderen, het verbeteren van de doorstroming en het bijdragen aan een betere leefomgeving. Het doel is om mensen langer zelfstandig te laten wonen. Hopelijk komt er dan ook aandacht voor doorstroming. De praktijk leert dat ouderen niet gemakkelijk verhuizen, terwijl doorstroming wel belangrijke oplossingen biedt. Die aandacht lijkt er wel te zijn. Er wordt onderzoek aangekondigd door BZK naar de woonbehoefte op korte en langere termijn en de daarbij passende nationale en regionale bouwopgave. De vraag rijst of niet al eerder onderzoek op dit punt is gedaan.
Goed om te noemen is dat aan het Rijksvastgoedbedrijf opdracht wordt gegeven om flexwoningen te kopen. Die worden vervolgens verkocht aan corporaties, gemeenten en andere potentiële afnemers.
Ook de Omgevingswet krijgt aandacht, want ook voor die implementatie is budget nodig. Over die wet blijft het uitgangspunt dat die per 1 januari 2023 in werking treedt, zo is te lezen. Of het kabinet dat ook echt haalbaar vindt, blijft de vraag, maar de motie die eerder op dit punt tot het kabinet is gericht, stelt het wel duidelijk als eis.
Er is veel aandacht voor duurzaamheid. Bijvoorbeeld voor het duurzaam maken van woningen. Voor alle huishoudens, bedrijven en instellingen wil het kabinet een duurzame woning of een duurzaam gebouw binnen bereik brengen. Het programma 'Versnelling verduurzaming gebouwde omgeving' geeft invulling aan de duurzaamheidsplannen met vijf actielijnen: gebiedsgerichte aanpak warmtetransitie, verduurzaming individuele woningen (vanaf 2026 wordt de hybride warmtepomp de nieuwe standaard), verduurzaming utiliteitsbouw, duurzame bronnen en infrastructuur en innovatie en uitvoeringscapaciteit in de bouw. Daarnaast wordt ingezet op het verduurzamen van maatschappelijk vastgoed, zoals overheidsgebouwen en rijksmonumenten.
In verband met het programma 'Woningbouw' wordt het streven genoemd om de woningbouw te versnellen tot en met 2030 met 900.000 woningen en 100.000 woningen per jaar, met tweederde betaalbaar voor huishoudens met een laag- of middeninkomen. Die plannen waren al bekend. Er wordt extra budget ter beschikking gesteld. De regeling voor de woningbouwimpuls wordt bijvoorbeeld verlengd. Er wordt in 2023 een nieuwe tranche opgesteld en er komt 222 miljoen euro voor beschikbaar. Ook wordt het Volkshuisvestingsfonds genoemd, voor herstructurering van de bestaande woningvoorraad in kwetsbare gebieden door middel van een impuls in leefbaarheid, (maatschappelijke) voorzieningen en buitenruimte. Er komt 142,5 miljoen euro voor beschikbaar. Voor woondeals is in 2023 4,5 miljoen beschikbaar. Voor grootschalige (NOVEX woningbouwlocaties en daarbuiten) komt in 2023 475 miljoen euro beschikbaar. En er komt geld om innovatieve bouwmethoden en technieken en betere samenwerking binnen de bouwsector te stimuleren.
Bij het bouwen van woningen is altijd de ontsluiting en bereikbaarheid een belangrijk onderwerp. Er wordt ook hiervoor budget vrijgemaakt. Er komt 7,5 miljard euro vrij voor het Mobiliteitsfonds. Dat is een fors bedrag. Doel is om te zorgen voor een goede ontsluiting van nieuwe woningen binnen de grootschalige woningbouwgebieden.
De woorden afstemmen, afspraken en aanjagen klinken weer veelvuldig. Het blijft spannend hoe het kabinet invulling gaat geven aan de plannen van minister De Jonge om de regie terug te pakken. Herhaald wordt dat de minister voor einde 2022 met het wetsvoorstel voor de Wet regie volkshuisvesting komt. Wat daarmee precies beoogd wordt, blijkt niet, maar eerder is aangegeven dat er een rol voor de provincie ter coördinatie wordt beoogd.
Herhaald wordt dat de verhuurderheffing in 2023 wordt afgeschaft. Tegelijk wordt aangegeven dat evaluatie dan niet meer nodig is. Dat is jammer, het is interessant om te bekijken wat de effecten zijn geweest op de woningmarkt en de bestedingen van woningcorporaties. Ook de effecten van afschaffing kunnen leermomenten opleveren. Overigens, woningcorporaties hebben in hun plannen rekening gehouden met heffingskortingen. De berekeningen zullen moeten worden overgedaan.
Hiervoor kwamen al een aantal aandachtspunten voor gemeenten langs. Ze krijgen extra taken met de Wet goed verhuurderschap, aanpassingen van de Huisvestingswet en de eerdere aanpassingen in de Woningwet, maar ook in de zorg is er veel te doen. De raakvlakken van het sociaal domein en de volkshuisvesting kwamen hiervoor al langs.
Ook kwamen de budgetten langs die beschikbaar komen voor gemeenten, via diverse kanalen. Het aandachtspunt waarmee in deze blog is begonnen, houdt hiermee verband. Er komt veel geld beschikbaar en de gelden zijn gekoppeld aan verschillende dossiers, die vaak samenkomen in de volkshuisvesting. Het is voor gemeenten, woningcorporaties en huurders de uitdaging die onderwerpen met elkaar in verband te brengen en die te verwerken in goede, complete en wederkerige prestatieafspraken. Dat betekent onder meer dat goed in de gaten moet worden gehouden welke financiële regelingen en mogelijkheden er zijn, en de mogelijkheden die dat biedt om ze onderling af te stemmen.
Het wordt een uitdagende tijd, met veel beschikbare budgetten en plannen. En zo als altijd is 'the proof of the eating in the pudding'. Uiteindelijk zijn het – vooral in het betaalbare segment – gemeenten en corporaties die het moeten doen, dit in afstemming met heel veel andere relevante partijen.
Rijksbegroting 2023 in licht van koopkracht en grote toekomstopgaven (Miljoenennota en bijlagen)
