Van de mogelijkheden die artikel 2 en 3 van Bijlage II van het Besluit omgevingsrecht bieden om vergunningsvrij diverse soorten bouwwerken te bouwen wordt veelvuldig gebruik gemaakt. In deze blog leggen we de vergunningvrije bouwmogelijkheden langs de stikstofproblematiek en de recente uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna: de Afdeling). Kan de huidige werkwijze van vergunningsvrij bouwen nog wel doorgezet worden in het licht van de stikstofproblematiek?
Ten behoeve van de lengte en leesbaarheid van deze blog neem ik hierna enige creatieve vrijheid in de summiere weergave van het toepasselijke wettelijk kader.
In artikel 2 van Bijlage II van het Besluit omgevingsrecht (hierna: artikel 2) worden categorieën van gevallen genoemd waarbij voor zowel de bouwactiviteit als de planologische gebruiksactiviteit geen omgevingsvergunning nodig is. Als voldaan wordt aan de voorwaarden van dit artikel noemt men het plan vergunningsvrij. Artikel 3 van Bijlage II van het Besluit omgevingsrecht (hierna: artikel 3) noemt categorieën van gevallen waarbij voor de bouwactiviteit geen omgevingsvergunning nodig is. In dit geval moet het plan dus wel toegestaan zijn voor de planologische gebruiksactiviteit (ofwel op basis van het bestemmingsplan, ofwel op basis van een omgevingsvergunning voor planologisch gebruik).
Op basis van nationale en internationale regelgeving moeten Natura-2000 gebieden beschermd worden tegen negatieve effecten. Momenteel is in veel van de Natura-2000 gebieden te veel stikstof aanwezig. De neerslag van meer stikstof (=stikstofdepositie) op deze gebieden door bouw- en gebruiksactiviteiten leidt tot verdere verslechtering van deze gebieden. Om dit te voorkomen moet voor aanvang van het project (ofwel: de activiteiten) duidelijkheid zijn over potentiële negatieve effecten op Natura-2000 gebieden. Een generieke vrijstelling om stikstofuitstoot te veroorzaken bij bepaalde activiteiten is niet toegestaan. Dit werd (wederom) bevestigd in de Porthos uitspraak van de Afdeling op 2 november 2022 (ECLI:NL:RVS:2022:3159). Wanneer negatieve potentiële effecten niet uitgesloten kunnen worden is een Passende Beoordeling en eventueel een vergunning op basis van de Wet natuurbescherming nodig.
In de vorige alinea concludeerde ik dat voor het veroorzaken van stikstofuitstoot geen generieke vrijstelling toegestaan is.
Voor de bouw- en gebruiksactiviteiten genoemd in artikel 2 en 3 is geen omgevingsvergunning nodig. Ondanks dat het om (relatief) kleine activiteiten gaat, kunnen ze in uitzonderlijke gevallen wel negatieve gevolgen hebben voor Natura-2000 gebieden. Bijvoorbeeld bij het vergunningsvrij bouwen in – of tegen – een Natura-2000 gebied. Betekent dit dan dat vergunningsvrije regels van Bijlage II van het Besluit omgevingsrecht in strijd zijn met de natuurbeschermingsregelgeving? Als deze regelgeving niet langer toegepast kan worden zou dit grote gevolgen hebben voor het bouwen in Nederland. Voor elke kleine uitbouw van een woning zou dan een omgevingsvergunning nodig zijn.
Om maar meteen antwoord te geven op de vraag uit de vorige alinea: nee, de vergunningsvrije regels van Bijlage II van het Bor zijn niet in strijd met natuurbeschermingsregelgeving. Het vergunningsvrij zijn op basis van Bijlage II van het Bor betekent namelijk niet dat een activiteit ook vergunningsvrij is voor flaura- en faunactiviteiten. Artikel 2 bepaalt dat voor de genoemde gevallen geen omgevingsvergunning nodig is voor activiteiten zoals bedoeld in artikel 2.1 eerste lid, onder a of c van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht. Het gaat dan om de omgevingsvergunning voor de activiteit ‘bouwen’ en ‘gebruiken in strijd met het bestemmingsplan’. De vergunningsplicht voor de zogeheten flora- en fauna-activiteiten, waaronder het veroorzaken van stikstofdepositie op Natura-2000 gebieden valt, volgt uit artikel 2.1 eerste lid, onder i van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht. Ook al is een project vergunningsvrij voor de gebruiks- en bouwactiviteiten op basis van Bijlage II van het Bor, kan een project toch vergunningplichtig zijn voor flora- en fauna-activiteiten, bijvoorbeeld door het uitstoten van stikstof tijdens de bouw of het gebruik hiervan. Geen streep dus door het vergunningsvrij bouwen.
Dit betekent dus ook dat men, zeker in of nabij Natura-2000 gebieden, er niet vanuit kan gaan dat vergunningsvrij op basis van Bijlage II van het Bor ook betekent vergunningsvrij voor de flora- en fauna-activiteiten. In deze gevallen moeten de gevolgen van eventuele stikstofuitstoot vooraf inzichtelijk gemaakt worden met een AERIUS berekening (lees: stikstofberekening). Als hieruit blijkt dat significante negatieve gevolgen op een Natura-2000 gebied niet uit te sluiten zijn, dan moet een Passende Beoordeling worden uitgevoerd. Met deze Passende Beoordeling kan een vergunning worden verkregen voor de flora- en faunactiviteiten. Er moet dan wel uit de Passende Beoordeling blijken dat de natuurlijke kenmerken van het gebied niet worden aangetast door de activiteit.
