Het kabinet, waarschijnlijk ook het nieuwe, zet in op versterking van de aanpak van georganiseerde en ondermijnende criminaliteit. Daarbij moeten repressie en preventie twee kanten van dezelfde medaille worden. Voor een succesvolle aanpak, met name ook een succesvolle preventieve aanpak, is de gemeente een cruciale partij. Maar juist bij gemeenten, vooral de kleinere, is kennis en capaciteit ontoereikend. Zonder het versterken van gemeenten als partner zal een aanpak van georganiseerde en ondermijnende criminaliteit minder stevig en minder samenhangend blijven.
Het kabinet trekt – volgens RTL Nieuws – in 2022 liefst 400 miljoen euro extra uit voor de bestrijding van de georganiseerde criminaliteit. Een deel van het geld is bedoeld voor het tegengaan van ondermijnende criminaliteit. Ook in de formatiebesprekingen blijkt tegengaan van ondermijnende en georganiseerde criminaliteit een belangrijk thema. In het formatiestuk Document op hoofdlijnen, geschreven door VVD en D66, staat: ‘Om vrij te kunnen leven, is veiligheid een belangrijke voorwaarde. Veiligheid betekent zonder overlast wonen in je wijk. Veiligheid betekent kiezen voor een baan of opleiding, in plaats van een carrière in de criminaliteit. En veiligheid betekent zonder angst voor je leven en bedreigingen je vak kunnen uitoefenen, of je nu advocaat, journalist, zorgmedewerker of professional in de veiligheidsketen bent. Veiligheidsbeleid is slim en effectief, waarbij [met] preventie en repressie … het verdienmodel van criminelen onderuit wordt gehaald. De snelle verharding van de georganiseerde en ondermijnende criminaliteit tast in toenemende mate de rechtsstaat aan en vraagt de komende jaren om een stevige, samenhangende, ketenbrede aanpak'.
Het ketenbreed, integraal of anderszins in samenwerking tussen verschillende partijen ‘aanpakken’ van ondermijnende en georganiseerde criminaliteit blijkt in de praktijk weerbarstig. In de eerste plaats gaat het over veel verschijningsvormen van criminaliteit - van productie van en handel in drugs tot witwassen, mensenhandel en zorgfraude. Daarnaast wordt samenwerking gezocht tussen veel partijen. Voor elk van die partijen geldt dat de bestrijding van ondermijnende en georganiseerde criminaliteit maar één van de (vele) hoofdtaken is. Het zijn ook allemaal partijen die niet primair zijn ingericht op het samen uitvoeren van gezamenlijke taken. Dat geldt niet alleen voor de politie en het Openbaar Ministerie (OM), waar stevige interne coördinatie nodig is om de diverse onderdelen een bijdrage te laten leveren aan een samenhangende en ketenbrede aanpak. Voor een gemeente is dit wellicht nog complexer, want daarvoor is ondermijning vaak nog een nieuw en relatief klein thema. Zo blijkt uit een vergelijkend onderzoek dat we recent hebben uitgevoerd dat het onderwerp ondermijning in veel gemeenten is belegd binnen een team van één of slechts enkele medewerkers, die daarnaast nog een veelheid aan andere taken en thema’s in portefeuille hebben.
De samenwerking tussen OM, politie, Belastingdienst en gemeenten vindt plaats in Regionale Informatie- en Expertisecentra (RIEC’s). Binnen veel RIEC’s wordt nu gezocht naar een aanpak van ondermijnende en georganiseerde criminaliteit die zich meer richt op preventie, en minder op repressie. Het opsporen en ontmantelen van locaties waar drugsproductie plaatsvindt is eindig; er moet worden ingezet op het voorkomen dat drugsproductie in die locatie kan plaatsvinden. En daarbij wordt gekeken naar gemeenten, en inmiddels ook naar provincies. Zij kunnen met allerlei bestuurlijke maatregelen en bestuursrechtelijke instrumenten zorgen dat leegstaande schuren en loodsen bekend zijn, dat vergunningen worden getoetst, gehandhaafd wordt en zelfs dat in het kader van een gebiedsvisie wordt gewerkt aan herbestemming. Dat vergt wel voldoende kennis en capaciteit, zowel bij de partners van de gemeente over deze mogelijkheden als bij de gemeente over hoe zij welke instrumenten op welke wijze kan inzetten. Beide dienen nadrukkelijk aandacht te krijgen om een succesvolle ‘stevige, samenhangende, ketenbrede aanpak’ te realiseren. Dit betekent dat gemeenten meer kennis en capaciteit moeten (kunnen) opbouwen. Dat kan door hiervoor meer geld beschikbaar te maken. Het kan ook door slimmer samenwerken. Vooral kleine gemeenten zouden prima sommige taken gezamenlijk kunnen uitvoeren: gezamenlijke handhavingsteams of een gezamenlijk BIBOB-centrum (Bevordering Integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur), waardoor expertise duurzaam gebundeld wordt en er efficiënter – en waarschijnlijk ook effectiever – kan worden gewerkt.
