De behoefte om de wereldwijde energiesector te transformeren naar duurzame energie wordt steeds groter en vraagt om een verandering op nationaal, regionaal en lokaal niveau. Alle gemeenten in Nederland – groot of klein – zijn verplicht om de komende jaren duurzame energie te realiseren naar aanleiding van het Klimaatakkoord van Parijs. In Nederland bestaat het doel om de uitstoot van koolstofdioxide met 70% te verminderen voor 2030, waarin de gemeenten naar voren worden geschoven als belangrijkste speler.
Om te voldoen aan de afspraken uit het Klimaatakkoord is het Nationaal programma Regionale Energie Strategie (RES) geïntroduceerd. De RES benadrukt het belang om samen te werken tussen verschillende overheden (waaronder gemeenten) binnen één energieregio. Deze samenwerking ondersteunt gemeenten op lokaal niveau door samen kennis te ontwikkelen en te delen en tegelijkertijd procesondersteuning te bieden aan elkaar. Helaas blijft het RES-programma vaak abstract: het ontbreekt aan concrete en potentiële locaties voor zonneparken en windturbines en er is geen leidraad voor gemeenten in de uitvoeringsfase. Specifiek voor de kleinere gemeenten ontstaan er extra uitdagingen; zoals het niet beschikken over voldoende financiële middelen, kennis en medewerkers. Of kleine gemeenten over voldoende capaciteit beschikken om deze energieambities waar te maken, is dus onzeker. De RES-energieregio’s zouden juist op deze tekortkomingen de kleine gemeenten moeten ondersteunen, zodat ze samen duurzame energie op kunnen wekken op de meest efficiënte locaties.
In de energieregio Noordoost-Brabant ontbreekt voldoende samenwerking tussen de gemeenten. Alle 16 gemeenten formuleren hun eigen energiebeleid en stellen binnen hun gemeentegrenzen een percentage van de totale vraag naar duurzame energie op. Op basis van inwonersaantallen zijn deze percentages verdeeld. En dit is precies het tegenovergestelde resultaat van het oorspronkelijke doel van het RES-programma. Daarnaast zorgt deze opdeling ervoor dat het elektriciteitsnet per gemeente individueel verbeterd moet worden en dat verhoogt de aanlegkosten. Daarnaast volstaat de RES niet alleen met de implementatie van zonneparken en windturbines, parallel hieraan wordt de Transitievisie Warmte opgesteld waar ook wederom aanlegkosten voor warmtebuizen aan zijn verbonden. Een extra uitdaging voor een kleine gemeente met weinig middelen en uiteindelijk een hogere rekening voor hun inwoners. Dit kan een groot probleem worden, aangezien het elektriciteitsnet nu al overbelast is. Terugkomend op de verdeling van percentages binnen de regio Noordoost-Brabant zorgt dit ervoor dat kleine gemeenten met veel buitengebied maar een klein percentage ‘moeten’ opwekken. Dit terwijl de grotere gemeenten (steden) met veel inwoners en weinig ruimte juist een groter percentage aan energie op moeten wekken. Op deze manier ontstaat er in deze regio confetti in het landschap van windmolens en zonnevelden en worden de meest efficiënte locaties voor duurzame energie niet benut. Kortom, er is te weinig aandacht voor landschappelijke inpassing, dubbel functiegebruik en voor de kosten van het aanpassen van het elektriciteitsnet. Dit raakt de inwoners van (kleine) gemeenten extra hard.
Ook al formuleerde de Regionale Energie Strategie de ambities helder, het is aan de gemeenten zelf om dit in te passen in energiebeleid en fysiek in te passen met zonnevelden en windmolens binnen de gemeentegrenzen. Dit voorbeeld van de RES Noordoost-Brabant geeft aan hoe belangrijk de samenwerking binnen een RES-energieregio is. De beleidskeuzes die op voorhand worden gemaakt, beïnvloeden de wijze waarop duurzame energie wordt geïmplementeerd. Het kan het proces vertragen, de kosten verhogen en ervoor zorgen dat beschikbare grond niet efficiënt wordt gebruikt en functies niet altijd worden gecombineerd. Daarnaast zorgt de verspreiding van kleinere energiecentrales voor veel losse locaties waardoor de weerstand onder de bevolking kan toenemen. Ook al is het opstellen van de RES per energieregio nog in ontwikkeling, de keuzes die op dit moment worden gemaakt zijn essentieel om de klimaatdoelen te behalen. Kortom: denk goed na over de aanpak en leg het naast je andere beleidsdoelstellingen (biodiversiteit, toerisme, warmtetransitieplan, groenstructuur, landschappelijke en culturele inpassingen). Want vanuit die andere beleidsvelden kan je intern of vanuit bewoners ook bezwaar krijgen. Ofwel, de beleidskeuzes vanuit de RES moeten goed afgewogen zijn met andere beleidskeuzen. De omgevingsvisie is een mooi instrument om dit in af te wegen. Als je op die manier naar de opgave kijkt kan je het beter inbedden.
