Eind 2017 heeft de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (Minister) de Gedragscode natuurinclusief renoveren (hierna: Gedragscode) goedgekeurd voor 5 jaar. De Gedragscode bevat een standaardaanpak voor het verduurzamen van woningen voor een nul op de meter-keurmeter (NOM-renovaties). Bij een NOM-renovatie wekt een woning na de renovatie evenveel duurzame energie op als op jaarbasis wordt verbruikt. De woning is dus energieneutraal.
In de woningen die gerenoveerd worden kunnen beschermde diersoorten voorkomen. Denk aan vleermuizen, gierzwaluw, steenmarter en huismus. De dieren kunnen door de werkzaamheden worden verstoord of gedood. Ook kunnen hun nesten en verblijfplaatsen worden beschadigd of vernield. De dieren kunnen bijvoorbeeld door het aanbrengen van isolatie worden ingesloten.
De Gedragscode bevat daarom een werkwijze over hoe woningen moeten worden geïnventariseerd en welke maatregelen voor dieren kunnen worden getroffen. Als deze werkwijze wordt gevolgd, wordt volgens de Minister zorgvuldig gehandeld ten aanzien van beschermde diersoorten. De goedkeuring van de Gedragscode heeft tot gevolg dat de verbodsbepalingen uit de Wet natuurbescherming niet meer van toepassing zijn als de werkwijze wordt gevolgd.
Stichting Witte Mus en Stichting Ecologisch Vleermuis Onderzoek Nederland hebben beroep ingesteld tegen het besluit tot goedkeuring van de Gedragscode. Zij zijn van mening dat de werkwijze uit de Gedragscode niet voorkomt dat beschermde diersoorten worden gestoord of gedood of hun nesten en verblijfplaatsen worden beschadigd of vernield. De Raad van State heeft de stichtingen op 21 april in het gelijk gesteld en een streep door de Gedragscode gezet.
In de Gedragscode zijn de volgende maatregelen opgenomen:
begeleiding van het project door een ecoloog;
QuickScan;
gefaseerd uitvoeren van werkzaamheden;
tijdelijke vervangende verblijfplaatsen;
check dat geen dieren aanwezig zijn;
ongeschikt maken van bestaande nesten en slaapplaatsen;
permanente vervangende verblijfplaatsen.
De Raad van State oordeelt dat maar enkele van de maatregelen echt voorkomen dat beschermde dieren worden gedood. Het plaatsen van tijdelijke en vervangende verblijfplaatsen voorkomt dit bijvoorbeeld niet en ook het gefaseerd uitvoeren van werkzaamheden niet. Daarnaast voorkomt de in de Gedragscode voorgeschreven werkwijze niet dat voortplantings- en verblijfplaatsen van vleermuizen en huismussen worden beschadigd of vernield. De Minister had daarom moeten beoordelen of deze overtredingen afbreuk doen aan de gunstige staat van instandhouding van deze dieren.
De Raad van State komt tot de slotsom dat niet vaststaat dat de werkwijze uit de Gedragscode voorkomt dat beschermde dieren worden gestoord of gedood door handelingen die onder de Gedragscode vallen. Verder vindt de Raad van State dat in de Gedragscode niet duidelijk genoeg is beschreven wat er moet gebeuren als zich een “bijzondere situatie” voordoet. Er is bijvoorbeeld sprake van een bijzondere situatie als een grote kraamverblijfplaats wordt aangetroffen. In de beschrijving zijn geen concrete inhoudelijke en procedurele eisen voor zo’n bijzondere situatie opgenomen. Daardoor is onvoldoende zeker of voor een handeling wel of niet de verbodsbepaling van de Wet natuurbescherming gelden.
De Raad van State vernietigt daarom het goedkeuringsbesluit van de Minister. Daarmee is voorlopig ook een streep door de Gedragscode gezet.
Door de uitspraak ligt de verduurzaming van woningen met een NOM-renovatie tijdelijk stil. Totdat de Minister een nieuwe Gedragscode heeft vastgesteld zal per geval moeten worden bezien of een vergunning op grond van de Wet natuurbescherming nodig is. Dit kan projecten vertragen.
De verwachting is dat de Ministeries van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Binnenlandse Zaken zo snel mogelijk met een aangepaste versie van de Gedragscode komen. Wil de Gedragscode de rechterlijke toets doorstaan, dan zal deze voldoende waarborgen voor bescherming van beschermde diersoorten moeten bevatten.
