De Europese Unie werkt aan 'No Net Land Take’. Dat betekent dat lidstaten vanaf 2050 netto geen natuur- of landbouwgebied mogen ‘innemen’ voor andere functies. Hoewel de doelen breed worden onderschreven, wordt netto geen land meer innemen in de praktijk een ingewikkelde puzzel. Zeker in Nederland, dat de Europese ranglijsten voor ruimtebeslag aanvoert en waar het enthousiasme voor buitenstedelijk bouwen groeit.
De ruimtelijke inrichting van Nederland kan nog alle kanten op. Dat was de hoofdboodschap achter de vier toekomstscenario’s die het Planbureau voor de Leefomgeving in maart presenteerde in de Ruimtelijke Verkenning 2023. De vier scenario’s bieden uiteenlopende perspectieven op het Nederland van 2050.
Groen Land, Regionaal Geworteld, Mondiaal Ondernemend en Snelle Wereld bieden stuk voor stuk een eigen doorkijk naar de ruimtelijke toekomst van Nederland, met eigen voor- en nadelen. Maak dus keuzes, zei PBL-onderzoeker David Hamers er bij de presentatie van het rapport over. “Dingen passen als je ervoor kiest. Nederland is een druk land, maar als je keuzes maakt, is er ruimte genoeg.”
Of die keuzevrijheid er na 2050 ook nog is, valt te bezien. Als het aan de Europese Commissie ligt, is er dan ‘No Net Land Take’. Het is de bedoeling dat lidstaten netto geen natuur- of landbouwgrond meer ‘innemen’ met bodembedekkende functies. Ruimteclaims als wonen, industrie, infrastructuur of energie moeten in al bedekt – lees verstedelijkt – gebied worden gerealiseerd, of het ruimtegebruik moet elders worden gecompenseerd met bijvoorbeeld natuurherstel.
“In 2050 moeten alle bodems gezond zijn. Nu is 60 tot 70 procent van de Europese bodems ongezond. Die bodems dragen niet meer bij aan ecosystemen of productie, of nemen slecht water of CO2 op”, lichtte Mirco Barbero van de DG Environment van de Europese Commissie het beleid toe bij een symposium dat het PBL over No Net Land Take organiseerde.
Ook in de aanloop naar 2050 moeten er al stappen worden gezet om de ‘land take’, ruimtebeslag in het Nederlands, zo veel mogelijk te beperken. Zoals Barbero het zei: “Laten we niet wachten. Laten we vooruitdenken”. Het is de bedoeling dat het netto ruimtebeslag de komende decennia geleidelijk terugloopt naar nul. In de ruimtelijke scenario’s is dan ook al rekening gehouden met No Net Land Take, maar de mate waarin verschilt sterk.
Ed Dammers, senior onderzoeker bij het PBL en één van de auteurs van de Ruimtelijke Verkenning, wijst er desgevraagd op dat het scenario Groen Land het meest in lijn is met No Net Land Take. In dit scenario is de samenleving natuurinclusief en worden bestaande steden “optimaal benut”, staat in het achtergrondrapport bij de vier scenario’s. Reeds bebouwd gebied wordt “vrijwel niet” uitgebreid.
In andere scenario’s wordt beduidend meer uitgebreid buiten het huidige verstedelijkt gebied. Het scenario Snelle Wereld spant daarbij de kroon. Uit het achtergrondrapport: “Uitbreiding van de gebouwvoorraad heeft vooral plaatsgevonden buiten bestaand stedelijk gebied.” Dat rijmt slecht met het doel om netto geen hectares meer te verstedelijken.
Volgens de auteurs van het rapport zijn die uiteenlopende scenario’s min of meer even aannemelijk. Een Nederland à la Groene Wereld met amper ruimtebeslag is dus mogelijk. Het breekt wel met hoe de wind nu waait in ‘Den Haag’. Dat bleek bijvoorbeeld in april dit jaar. Een motie met de oproep om barrières voor buitenstedelijk bouwen te schrappen uit de Ladder voor duurzame verstedelijking, kreeg toen een meerderheid in de Tweede Kamer.
Hugo de Jonge, minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, zoekt ook steeds meer het buitengebied op. Zo toonde hij groot enthousiasme voor buitenstedelijke bouwplannen in de Gnephoekpolde bij Alphen aan den Rijn. Dat kwam hem op de nodige kritiek van RO-experts te staan, maar de minister heeft wel een miljoen woningen te bouwen. De Gnephoek is geen incident. Een inventarisatie door Stadszaken.nl van de regionale woningbouwafspraken die De Jonge, de provincies en de gemeenten tekenden, toont dat er voor woningbouw veelvuldig buiten bebouwd gebied wordt gekeken.
Een rem op ruimtebeslag breekt ook met hoe Nederland de laatste decennia met ruimte omging. Hoewel Nederlandse ruimtelijk ordenaars vaak prat gaan op efficiënt, compact en meervoudig ruimtegebruik, is het land één van de grootste landopslokkers van Europa, blijkt uit berekeningen door David Evers, ook senior onderzoeker bij het PBL.
In de periode 2000 – 2018 groeide het ruimtebeslag in Nederland per saldo met ongeveer 64 duizend hectare. “In absolute aantallen zijn we daarmee nummer zes van Europa en afgezet tegenover het totale landsoppervlak staan we bovenaan”, zei Evers bij het symposium.
Als laatste komt daar nog bij dat de opzet van No Net Land Take schuurt met hoe ruimtelijke ordening in Nederland is georganiseerd. Centraal wat moet, decentraal wat kan, is hier het adagium. Het Rijk stelt kaders en het is aan de provincies en gemeenten om die vervolgens naar eigen inzicht in te vullen. De rigide Europese regels walsen daar overheen: in plaats van kaders die ruimte bieden aan maatwerk en gebiedsgericht werken, wordt er top down een harde regel neergelegd.
“No Net Land Take maakt ons opgelucht, verward en nerveus”, reflecteerde Ron Dooms, beleidscoördinator Verstedelijking bij het ministerie van BZK bij het symposium. “Opgelucht omdat de Europese directive helder, objectief en realistisch lijkt. Verward doordat er nog wat onheldere definities zijn. Zijn zonnepanelen bijvoorbeeld land take? Maar daar komen we wel uit.”
“Dan de nervositeit. We houden hier van onze ladders, zoals de Ladder voor duurzame verstedelijking. Of we reguleren heel specifieke activiteiten, zoals datacenters en verdozing. Hoe rijmt dat met No Net Land Take? Verder is Nederland een dichtbevolkt land, dus landgebruik compenseren is hier lastig. En we moeten wel gewoon een miljoen woningen bouwen.”
