Er zijn op dit moment heftige discussies gaande over de energiebronnen van de toekomst en de snelheid waarmee we kunnen en moeten veranderen. Weg van olie, kolen en aardgas. Op naar een wereld die vooral draait op energie uit zon, wind en aardwarmte. Sommige vormen van biomassa horen daar ook bij, van algen tot sommige reststromen. Andere vormen horen daar niet bij, zoals zogenoemde houtige biomassa om elektriciteit op te wekken in kolencentrales en in warmtenetten. Het is jammer dat we over de oplossingen zo veel strijd voeren, want we hebben nog maar weinig tijd. Het is eigenlijk tijd voor ‘alle hens aan dek’.
Nederland en meer dan 190 andere landen hebben op basis van aanvaarde wetenschap in december 2015 in Parijs een toezegging gedaan. Ze zouden hun uiterste best gaan doen om de temperatuur op aarde niet verder dan 1,5 à 2 graden Celsius te laten opwarmen ten opzichte van het niveau dat we hadden toen de industriële revolutie begon. Inmiddels is de aarde al een graad warmer, dus we hebben haast. Tot op heden koersen we nog steeds af op 3 à 4 graden.
De wereld stoot ongeveer 40 Gigaton CO2 uit per jaar. Als we nog 400 Gigaton CO2 extra hebben uitgestoten, dan is de concentratie in de lucht al zo hoog, dat we 50% kans hebben om over de 1,5 graad heen te gaan. Als we dat willen voorkomen zullen we binnen tien jaar een enorme omslag moeten maken van olie, kolen en gas naar zo veel mogelijk zon, wind en aardwarmte als energiebronnen. 1)
Dat lijkt wel haast een onmogelijke opgave. Het kan echter nog steeds en het is de enige manier om het leefbaar te houden voor de volgende generaties. We zijn het aan onszelf en aan de jongeren verplicht om onze uiterste best te doen dat te halen. Als we pas in 2050 serieus de CO2 uitstoot gaan ombuigen, dan zijn we zeker te laat. We vragen dan van onze kinderen om een onmogelijk grote hoeveelheid CO2 weer uit de lucht te halen (de zogenaamde negatieve emissies). Wetenschappers zien dat als een onmogelijke opgave en het kost hen tientallen malen meer aan investeringen dan het ons nu zou kosten om de uitstoot snel naar beneden te brengen. Inmiddels hebben we nog maar tien jaar en redden we het alleen nog maar als we ontwrichtende klimaatverandering ook als een crisis gaan behandelen. Als we samen erkennen dat er een crisis is, dan zien we wat er dan ineens kan.
Het feit dat we geen dertig jaar hebben om langzaam de uitstoot terug te brengen, maar slechts tien, maakt ook dat de zogenaamde houtige biomassa afkomstig van (delen van) bomen niet meer tot de oplossing behoren. Ten eerste is hout helaas een minder goede brandstof dan kolen of aardgas. Om dezelfde hoeveelheid energie te maken, geeft hout verbranden twee keer zo veel CO2-uitstoot als het verbranden van aardgas. Hout stoot zelfs meer uit dan steenkool. Nu was het idee dat hout verbranden dan wel veel uitstoot oplevert, maar dat je vervolgens weer een nieuwe boom plant en dat die de CO2 weer uit de lucht haalt. Men noemt deze vorm van biomassa ‘neutraal’. Maar ten eerste kost het minstens twintig, maar vaak ook veertig of zelfs 100 jaar voordat die CO2 weer wordt opgenomen. Tijd die we dus niet meer hebben, want de uitstoot moet binnen tien jaar zo sterk mogelijk terug gebracht worden, liefst naar bijna nul. Ten tweede hebben we al zo veel uitgestoten en gaat de uitstoot in de wereld ieder jaar nog steeds omhoog, dat ‘neutraal’ helemaal niet meer goed genoeg is. Die kans hebben we verspeeld door sinds de start van het Klimaatverdrag dertig jaar nagenoeg niets te doen aan uitstootreductie. We moeten nu serieus de uitstoot naar beneden brengen en dat gebeurt dus niet bij het verbranden van hout. Het is wel een goed idee om zo veel mogelijk bomen te planten, want er zit al te veel CO2 in de lucht en alles wat je er via bomen uit kunt halen is heel mooi meegenomen.
De omweg om houtige biomassa nog als transitiebrandstof te zien, kunnen we ons dus domweg niet meer veroorloven. Die kans hebben we verspeeld. We kunnen de komende tien jaar beter gascentrales gebruiken voor het maken van elektriciteit en dat dan ook af bouwen in tien jaar, dan nog geld verspillen aan een hele tijdelijke tussenroute met houtige biomassa. Willen we een verandering teweeg brengen, dan is het zaak dat we de kolencentrales zo snel mogelijk sluiten (en dus geen biomassa bijstoken, met een hogere uitstoot tot gevolg) en vervolgens in tien jaar ook de gascentrales afbouwen. Ook warmtenetten warm stoken met houtpellets kan helaas niet meer, omdat dit tot te veel uitstoot leidt.
Om elektriciteit op te wekken zullen we heel snel veel meer zonnepanelen aan moeten leggen. Daarnaast zullen er ook windparken moeten komen op land en op zee. Dit kan worden aangevuld met wat kleinere bronnen en wellicht nog met innovaties, zoals energiedammen in zee en ultradiepe geothermie. Huizen verwarmen kan met warmtepompen, infraroodpanelen of warmtenetten die water warm maken met (ultra)-diepe aardwarmte of restwarmte uit industrieën die horen bij de circulaire economie van de toekomst. Er zijn ook nog kleinschalige andere oplossingen. Om de klimaatdoelen te halen zal dit alles in een veel hogere snelheid moeten dan nu. Dat lijkt bijna onmogelijk, maar als je de energietransitie een crisisaanpak geeft, dan kan het nog wel.
Het zal gepaard moeten gaan met een groot aantal andere veranderingen, die samen ook tot grote energiebesparing zullen leiden, simpelweg omdat veel nieuwe technieken veel minder energie verbruiken. Zo is een elektrische auto veel efficiënter dan een auto met een verbrandingsmotor en leveren warmtepompen in huizen en in de industrie ook een enorme besparing op.
We hebben eerder in tien jaar de overgang van kolen naar gas gemaakt. We hebben de deltawerken gebouwd. Nu vragen we de overtreffende trap. Als we ons werkelijk realiseren wat de volgende generaties gaan meemaken als wij niets doen, dan zouden we nu als de donder aan de slag gaan. Ik kan de urgentie niet genoeg benadrukken en de discussie aanjagen, opdat we niet over twintig jaar zeggen: “Hadden we maar geweten hoe urgent het was.” Er is nu ook nog geen reden om bij de pakken neer te gaan zitten. Het kan nog net!
Zie rapport Urgenda ‘Nederland 100% duurzame energie in 2030’
