De provincie Gelderland ondersteunt haar partners bij de ontwikkeling van warmtenetten met kennis en financiële middelen. Maar de resultaten, het aantal huizen dat is aangesloten op een warmtenet, blijven achter bij de doelstelling. Dat blijkt uit het onderzoek van de Rekenkamer Oost-Nederland naar de inzet van de provincie op warmtenetten. De inzet richt zich op dit moment grotendeels op de voorbereidende fase en brengt relatief weinig risico’s met zich mee. Gedeputeerde Staten (GS) zien warmtenetten als een manier om de energietransitie een extra impuls te geven. Dit vraagt om keuzes. GS onderzoeken een grotere rol bij warmtenetten, die ook meer risico’s met zich mee brengt en een gestructureerdere aanpak vraagt dan nu het geval is.
De provincie Gelderland ziet warmtenetten als een belangrijk instrument om haar doelen voor de energietransitie te realiseren. Voor het realiseren van deze doelen is de provincie ook afhankelijk van anderen, omdat bij warmtenetten veel verschillende partijen betrokken zijn. De provincie heeft een rol als facilitator, aanjager en financier. De inzet op warmtenetten vindt met name plaats in de fase waarin onderzocht wordt of een warmteneten een haalbare optie is. Partners waarderen de inzet van de provincie. Het aantal gerealiseerde aansluitingen op warmtenetten in Gelderland blijft echter nog achter bij de doelstelling van de provincie: in Gelderland moeten 8.000 tot 10.000 woningen per jaar overschakelen op een warmtenet, de teller staat nu op een paar honderd aansluitingen per jaar.
Dat de doelstelling niet gehaald wordt, komt mede doordat het realiseren van warmtenetten erg complex is. Het is met name bij bestaande bouw lastig om de businesscase van een warmtenet rond te krijgen. Tegelijkertijd zien GS warmtenetten in het nieuwe beleid als een manier om de energietransitie een extra impuls te geven. Dit vraagt om keuzes aangezien de huidige aanpak niet het beoogde resultaat oplevert. Met de huidige inzet op warmtenetten zijn de financiële risico’s weliswaar relatief beperkt, maar lijken de provinciale ambities ook niet realistisch. En als de realisatie van warmtenetten niet slaagt, betekent dat dat de provincie haar energiedoelen op een andere manier moet behalen.
GS verkennen manieren om de rol die ze spelen bij het realiseren van warmtenetten uit te breiden. Op dit moment verkent de provincie samen met zes gemeenten de oprichting van een Gelders Warmte Infra Bedrijf. Als de provincie kiest voor een Gelders Warmte Infra Bedrijf betekent dat dat de (financiële) risico’s toenemen. Dit vraagt om een expliciete afweging welke rol warmtenetten krijgen binnen de energietransitie, welke inzet de provincie daarop pleegt en welke risico’s daarbij acceptabel zijn. In de verkenning is tot nu toe ook aandacht geweest voor deze risico’s. Als besloten wordt om warmtenetten een grotere rol te geven binnen de energietransitie, groeit het belang voor een veel meer gestructureerde aanpak met heldere afwegingen, structurele monitoring (bijvoorbeeld van de bijdrage van warmtenetten aan energiedoelen) en informatievoorziening aan Provinciale Staten.
WARMTENETTEN: EEN SPANNEND PROCES
De provincie Gelderland ondersteunt haar partners bij warmtenetten met kennis en financiële middelen, maar de resultaten blijven achter bij de doelstelling. De inzet van de provincie richt zich op dit moment grotendeels op de voorbereidende fase en brengt relatief weinig risico’s met zich mee. Gedeputeerde Staten (GS) zien warmtenetten als een manier om de energietransitie een extra impuls te geven. Dit vraagt om keuzes. GS onderzoeken een grotere rol bij warmtenetten, die ook meer risico’s met zich mee brengt en een gestructureerdere aanpak vraagt dan nu het geval is.
De provincie Gelderland ziet warmtenetten als een belangrijk instrument om haar doelen voor de energietransitie te realiseren. Voor het realiseren van deze doelen is de provincie ook afhankelijk van anderen, omdat bij warmtenetten veel verschillende partijen betrokken zijn. De provincie Gelderland heeft een rol als facilitator, aanjager en financier. De inzet op warmtenetten vindt met name plaats in de fase waarin onderzocht wordt of een warmteneten een haalbare optie is. Daarnaast is bij vijf warmtenetten besloten provinciaal geld beschikbaar te stellen voor de realisatie van een warmtenet. Daarvan zijn er inmiddels twee gerealiseerd en is één uiteindelijk niet doorgegaan. Partners waarderen de inzet van de provincie. Het aantal gerealiseerde aansluitingen op warmtenetten in Gelderland blijft echter nog wel achter bij de doelstelling van de provincie. Op dit moment worden in Gelderland niet meer dan enige honderden aansluitingen per jaar gerealiseerd tegenover duizenden gewenste aansluitingen.
Buurten in Gelderland aangesloten op een warmtenet
Bron: Nationaal Georegister (september 2020), bewerking Rekenkamer Oost-Nederland.
Dat de doelstelling niet gehaald wordt, komt mede doordat het realiseren van warmtenetten erg complex 
is. Het is met name bij bestaande bouw lastig om de businesscase van een warmtenet rond te krijgen. Tegelijkertijd zien GS warmtenetten in het nieuwe beleid als een manier om de energietransitie een extra impuls te geven. Dit vraagt om keuzes aangezien de huidige aanpak niet het beoogde resultaat oplevert. Met de huidige inzet op warmtenetten zijn de financiële risico’s weliswaar relatief beperkt, maar lijken de provinciale ambities ook niet realistisch. En als de realisatie van warmtenetten niet slaagt, betekent dat dat de provincie haar energiedoelen op een andere manier moet behalen.
GS verkennen manieren om de rol die ze spelen bij het realiseren van warmtenetten uit te breiden. Op dit moment verkent de provincie samen met zes gemeenten de oprichting van een Gelders Warmte Infra Bedrijf. Als de provincie kiest voor een Gelders Warmte Infra Bedrijf betekent dat dat de (financiële) risico’s toenemen. Dit vraagt om een expliciete afweging welke rol warmtenetten krijgen binnen de energietransitie, welke inzet de provincie daarop pleegt en welke risico’s daarbij acceptabel zijn. In de verkenning is tot nu toe ook aandacht geweest voor deze risico’s. Als besloten wordt om warmtenetten een grotere rol te geven binnen de energietransitie, groeit het belang voor een veel meer gestructureerde aanpak met heldere afwegingen, structurele monitoring (bijvoorbeeld van de bijdrage van warmtenetten aan energiedoelen) en informatievoorziening aan Provinciale Staten.
Deelconclusies
Inzet van de provincie gewaardeerd, maar doelen niet gehaald
De provincie Gelderland ondersteunt haar partners met kennis en financiële middelen bij warmtenetten. Deze ondersteuning vindt met name plaats in de onderzoeksfase en in sommige gevallen ook in de projectontwikkelingsfase en met investeringen in de realisatie van warmtenetten. De provincie participeert niet in de exploitatie van warmtenetten. Partners waarderen de inzet van de provincie. Het aantal gerealiseerde aansluitingen op warmtenetten in Gelderland blijft nog ver achter bij de doelstelling.
Warmtenetten instrument voor energiedoelen, versnelling via Warmtebedrijf betekent grotere risico’s
GS zien warmtenetten in het nieuwe beleid als één van de manieren om de energietransitie een extra impuls te geven. Dit vraagt om keuzes aangezien de huidige aanpak niet het beoogde resultaat oplevert. Met de huidige inzet op warmtenetten zijn de financiële risico’s weliswaar relatief beperkt, maar lijken de provinciale ambities ook niet realistisch. En als de realisatie van warmtenetten niet slaagt, betekent dat dat de provincie haar energiedoelen op een andere manier moet behalen.
GS verkennen manieren om de rol die ze spelen bij het realiseren van warmtenetten uit te breiden. Op dit moment verkent de provincie samen met zes gemeenten de oprichting van een Gelders Warmtebedrijf. Als de provincie kiest voor een Gelders Warmtebedrijf betekent dat dat de (financiële) risico’s toenemen. In de verkenning is tot nu toe ook aandacht geweest voor deze risico’s.
Extra inzet vraagt om gestructureerde aanpak en monitoring
Als besloten wordt om warmtenetten een grotere rol te geven binnen de energietransitie, groeit het belang voor een veel meer gestructureerde aanpak met heldere afwegingen, monitoring en informatievoorziening aan PS. Op dit moment is de inzet op de realisatie van warmtenetten vooral projectmatig en wordt de afweging om te investeren in warmtenetten per situatie gemaakt. Een vast afwegingskader of budget heeft de provincie niet. Dit past ook bij de huidige inzet. Ambtelijk is er globaal overzicht van de inzet op warmtenetten en de prestaties (aantal aansluitingen), maar dit wordt niet structureel bijgehouden. Het is onduidelijk welke bijdrage de inzet van de provincie op het gebied van warmtenetten levert aan de energiedoelen (resultaten). PS worden incidenteel over de ontwikkelingen van warmtenetten geïnformeerd.
PS: maak vanuit je kaderstellende rol expliciet de afweging welke rol warmtenetten krijgen binnen de energietransitie, welke inzet de provincie daarop pleegt en welke risico’s daarbij acceptabel zijn.
De provincie zet samen met haar partners in op warmtenetten. In het voorziene Gelderse klimaatplan worden warmtenetten als een belangrijk instrument gepositioneerd om de doelen voor de energietransitie te behalen. De huidige doelen voor warmtenetten worden echter niet behaald. Op dit moment onderzoeken GS of de provincie haar inzet op warmtenetten wil vergroten door oprichting van een Gelders Warmtebedrijf. Deze extra inzet brengt echter ook risico’s met zich mee.
PS en GS: blijf scherp op de risico’s bij het verkennen van de wenselijkheid van een Gelders Warmtebedrijf en las go/no go momenten in waarbij PS actief betrokken worden.
Met go/no go momenten kunnen de voors en tegens kritisch gewogen worden en kan groepsdenken voorkomen worden. Gezien de risico’s die bij een eigen warmtebedrijf spelen, is een nauwe betrokkenheid van PS wenselijk. Besteed aandacht aan belangrijke afwegingen over de governance, risico’s en de eigenaarsrol/beleidsrol. Neem daarbij lessen van andere (provinciale en gemeentelijke)rekenkameronderzoeken naar warmtenetten mee.
GS: wanneer er gekozen wordt voor een extra impuls voor de inzet op warmtenetten, stel dan voor jezelf en je partners een aantal kaders op om al dan niet te investeren in warmtenetten. Betrek PS bij dit proces.
Op dit moment is er geen afwegingskader voor warmtenetten. Als de provincie besluit de inzet op warmtenetten te vergroten, groeit het belang van een structurele aanpak. Een afwegingskader vooraf kan daarbij helpen. Ter inspiratie kan uit het afwegingskader op pagina 8 (tabel 1) geput worden. Dit betekent niet dat maatwerk niet meer mogelijk is.
GS: zorg voor structurele monitoring van de prestaties en resultaten van warmtenetten. Dit is extra relevant als de inzet op warmtenetten een extra impuls krijgt.
Warmtenetten worden gepositioneerd als belangrijk instrument voor de energietransitie. Daarom is het belangrijk de prestaties en resultaten van warmtenetten te monitoren zodat duidelijk is wat deze aan de energietransitie bijdragen.
GS: borg het totaaloverzicht van de inzet op warmtenetten beter zodat dit niet afhankelijk is van de kennis van enkele ambtenaren.
Op dit moment is er een indicatief overzicht van de projecten die spelen op warmtenetten. Het overzicht en de monitoring van de voortgang van de projecten is afhankelijk van de kennis van individuen.
GS: informeer PS structureel over de resultaten van warmtenetten gekoppeld aan de rol en doelen van de provincie. Dit is extra relevant als de inzet op warmtenetten een extra impuls krijgt.
PS worden op dit moment incidenteel over warmtenetten geïnformeerd. Het belang van een structurele informatievoorziening groeit als de inzet op warmtenetten vergroot wordt.
GS: Geef een jaar na de behandeling van dit rapport inzicht in de implementatie van de aanbevelingen.
