Meer dan een jaar geleden sneuvelde het Programma Aanpak Stikstof bij de Afdeling bestuursrechtspraak. Dit was, na het arrest van het Hof van Justitie van 7 november 2018, voor velen niet onverwacht. Toch bleek er toen geen plan B te zijn, geen terugvaloptie om nieuwe, noodzakelijke ontwikkelingen die kunnen leiden tot een toename van stikstofdepositie op overbelaste Natura 2000-gebieden, zoals de bouw van woningen, door te kunnen laten gaan. Dit was in de zomer van 2019 wellicht nog wel verklaarbaar.
Inmiddels mag echter verwacht worden dat de mogelijkheden en opties onderzocht en uitgedacht zijn. Op papier is dat immers ook niet zo ingewikkeld. Er zijn in theorie niet heel veel opties; de maatregelen die getroffen kunnen worden, bestaan uit een combinatie van natuurherstel, generieke én gerichte maatregelen tot verlaging van stikstof op Natura 2000-gebieden. Op langere termijn is het anders aanwijzen van Natura 2000-gebieden, of het benutten van de kwaliteit van NNN-gebieden om landelijke Natura 2000-doelstellingen te behalen, wellicht nog een optie. Daarbij is het overigens wel de vraag of dit juist niet beperkend is voor nieuwe projecten, zoals woningbouw of investeringen in de industriële of agrarische sector.
Nu de opties duidelijk zijn, zal ook klip en klaar zijn (i) dat het stikstofprobleem niet op korte termijn is opgelost en (ii) dat oplossingen alleen kunnen worden bereikt door keuzes die lef vergen. Keuzes die tot nu toe niet worden gemaakt. Niets doen, geen keuzes maken en geen knopen doorhaken, is echter geen optie. Met wachten wordt het stikstofprobleem immers niet opgelost. Een oplossing waarmee het stikstofprobleem wordt vooruitgeschoven, is dan ook een doekje voor het bloeden.
Wachten zorgt echter wel voor een steeds meer toenemende, en begrijpelijke, onrust onder ontwikkelaars, bedrijven in de industriële, agrarische en/of de (woning)bouwsector. Bij een uitbreiding of investering (die vaak juist leidt tot een betere milieukwaliteit) worden bestaande bedrijven regelmatig geconfronteerd met het feit dat de huidige bedrijfsvoering onder het PAS vergunningvrij was, maar dat op dit uitgangspunt niet meer kan worden teruggevallen. Met terugwerkende kracht wordt dan vaak van de Provincie verlangd dat ook een natuurvergunning voor de bestaande bedrijfsvoering wordt aangevraagd. Het gevolg is dat hierdoor veel nieuwe investeringen uitblijven, uit vrees dat uiteindelijk geoordeeld wordt dat (ook) de bestaande bedrijfsvoering niet op grond van de Wet natuurbescherming kan worden toegestaan. Herfinanciering van bestaande activiteiten worden zo ook ingewikkelder. Tegelijkertijd slijpen natuurorganisaties de messen en worden provincie-brede handhavingsverzoeken ingediend, voor alle activiteiten die onder de PAS vergunningvrij waren (waaronder de meldingsplichtige activiteiten).
Er worden uiteraard wel stappen gezet in de richting van oplossingen. Denk aan de beleidsregels intern en extern salderen en bijvoorbeeld de redeneerlijn ‘mobiele werktuigen’ die nu voorzichtig wordt toegepast (en voorzichtigheid is hier ook op zijn plaats; het verleden laat immers zien dat generieke drempelwaarden door de ABRvS kritisch worden bekeken). Een aantal provincies heeft recent aangegeven dat stikstofrechten ook tijdelijk beschikbaar kunnen worden gesteld aan derden, of kunnen worden verhuurd c.q. geleased. Daarmee komt er wellicht meer saldo beschikbaar waarmee externe saldering kan plaatsvinden. Het wetsvoorstel stikstofreductie en natuurverbetering is voor advies aan de Raad van State gestuurd en zal mogelijk binnenkort aan de Tweede Kamer worden gezonden. Gesprekken met de agrarische sector tot verlaging van stikstof zijn gaande, maar hebben nog niet geleid tot resultaten. En achter de schermen zullen er ongetwijfeld nog heel veel andere maatregelen en oplossingen worden uitgedacht.
En nu moeten er knopen worden doorgehakt en beslissingen worden genomen. De tijd is (over)rijp voor concrete oplossingen, zodat er perspectief ontstaat op stikstofruimte voor nieuwe ontwikkelingen (waaronder milieuvriendelijke investeringen) en bestaande bedrijven niet te hoeven vrezen voor stillegging of andere handhavingsmaatregelen. Laat daarom de komende verkiezingstijd geen excuus zijn om de noodzakelijke keuzes niet te maken; we zitten al in de blessuretijd en nog langer wachten, maakt het stikstofprobleem echter niet kleiner maar waarschijnlijk juist groter!
