Onze wetgever heeft jaren geleden bepaald dat niet iedereen in beroep kan bij de bestuursrechter. Daarvoor kon dat wel. Nu moet je belanghebbende zijn. Als je geen belanghebbende bent dan laat de bestuursrechter je niet tot een procedure toe. Veel van die besluiten worden voorbereid met de zogenaamde uniforme openbare voorbereidingsprocedure.
In die procedure mag iedereen zijn mening over het ontwerp van een besluit geven. Dan maakt het niet uit of je belanghebbende bent of niet. Maar zodra het besluit definitief wordt moet je wel belanghebbende zijn. Als je dan geen belanghebbende bent, kun je niet meer tegen het besluit in beroep. Je kunt ook niet meer in beroep als je wel belanghebbende bent maar niet eerst je mening over het ontwerp van het besluit hebt gegeven. Er geldt dus een voorwaarde om in beroep te kunnen. Als belanghebbende moet je over het ontwerp van het besluit je mening hebben gegeven. Heb je dat niet gedaan, dan kun je niet in beroep.
In januari 2021 heeft de Europese rechter beslist dat deze voorwaarde in strijd is met het Verdrag van Århus. Dat verdrag geldt alleen voor besluiten met grote milieugevolgen. De Europese rechter is van mening dat milieuorganisaties altijd belanghebbende zijn, ook als ze niet eerst hun mening over een ontwerpbesluit hebben gegeven. Zij hebben dus altijd toegang tot de bestuursrechter. De Europese rechter gaf niet zijn mening over andere belanghebbende dan milieuorganisaties, zoals burgers en bedrijven. Wie de uitspraak leest ziet dat de Europese rechter denkt dat voor hen hetzelfde geldt.
In februari 2021 dienden twee zaken met grote milieugevolgen voor de rechtbank Gelderland. In die zaken verwees de bestuursrechter naar de uitspraak van de Europese rechter. De rechtbank nam het oordeel van de Europese rechter over en bepaalde dat ook andere belanghebbenden toegang tot de bestuursrechter hebben als ze niet eerst hun mening over het ontwerpbesluit hebben gegeven. Het gaat hier echter om uitspraken van de lagere rechter. Belangrijk is om te weten hoe de hoogste bestuursrechter van Nederland, de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, erover denkt.
In april 2021 was de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State aan de beurt. In een uitspraak oordeelt de Afdeling dat als een belanghebbende zijn mening over het ontwerpbesluit niet heeft gegeven hij toch toegang tot de bestuursrechter heeft, ook als het niet om grote milieugevolgen gaat. De Afdeling komt tot dit oordeel omdat zij het te ingewikkeld vindt om per geval te moeten onderzoeken of een besluit wel of geen grote milieugevolgen heeft. De Afdeling laat ook duidelijk merken dat de wetgever dit probleem maar moet oplossen.
Nog geen maand later gaat de Afdeling in mei 2021 nog een stapje verder en oordeelt dat wanneer je wel een mening over het ontwerpbesluit hebt gegeven, maar geen belanghebbende bent, toch in beroep kunt bij de bestuursrechter. Dat betekent dat bijna iedereen in beroep kan bij de bestuursrechter, dus ook als je geen belanghebbende bent. Zo was het vroeger ook. De wetgever heeft daar een eind aan willen maken, maar heeft dat dus niet goed gedaan. De Afdeling vindt dat de wetgever zijn huiswerk maar opnieuw moet gaan doen en nog eens goed gaat kijken hoe hij alleen belanghebbenden toegang wil verlenen en anderen niet.
De bal ligt nu dus bij de wetgever. Wat hij gaat doen is nog niet duidelijk. Duidelijk is wel dat bijna iedereen (tijdelijk) weer toegang tot de bestuursrechter heeft.
