De energietransitie is in volle gang. Eind 2020 ontvingen negentien gemeenten een bijdrage via het Programma Aardgasvrije Wijken om woningen wijkgericht van het aardgas af te halen of aardgasvrij-ready te maken. Daar ging een intensief aanvraagproces aan vooraf, waaraan meer dan zeventig gemeenten deelnamen. TwynstraGudde heeft, in opdracht van het ministerie van BZK, het aanvraag- en selectieproces onderzocht en met indieners en beoordelaars gekeken naar verbeterpunten in dit proces.
In 2050 moet Nederland aardgasvrij zijn, dit is afgesproken in het Klimaatakkoord. Onderdeel van deze landelijke energietransitie is het aardgasvrij maken van de gebouwde omgeving. Gemeenten hebben hierin de regie via de wijkgerichte aanpak. Het Programma Aardgasvrije Wijken heeft als doel te leren op welke wijze het aardgasvrij maken van wijken kan worden ingericht en opgeschaald. Dit leren wordt onder meer gedaan in ‘proeftuinen.’ De lessen moeten leiden tot een effectieve, inclusieve en opschaalbare aanpak. In 2020 hebben meer dan zeventig gemeenten een aanvraag voor een proeftuin ingediend. Minister Ollongren heeft vervolgens een selectie gemaakt op basis van de beoordeling door een adviescommissie.
Om lering te trekken uit het aanvraag- en selectieproces is TwynstraGudde gevraagd het proces te evalueren en advies uit te brengen over hoe het proces functioneert, wat goed gaat en waar verbeterpunten zitten. Het rapport is voorgelegd aan het programmateam van het ministerie.
Voor de uitvoering van deze opdracht hebben we een enquête verspreid onder alle zeventig gemeenten die een aanvraag indienden. Daarnaast hebben we meer dan twintig verdiepende interviews afgenomen met zowel indieners als beoordelaars. Door de samenstelling van ons adviesteam, met mensen die kennis van aardgasvrije wijken, financieringsregelingen en evaluatieprocessen combineerden, konden we stevig doorvragen op zowel proces als inhoud.
Uit onze evaluatie blijkt dat de aanpak voor het aanvraag- en selectieproces in de basis goed heeft gewerkt. Gemeenten zijn overwegend positief over de openstelling van ‘de proeftuinen’ en het gehanteerde proces. Het doel van de proeftuinen is duidelijk. En gemeenten waarderen de uitgebreide informatievoorziening tijdens het aanvraagproces, zoals de communicatiekanalen op de website, nieuwsbrieven en de regionale bijeenkomsten.
Ons onderzoek leverde een aantal verbeterpunten op voor toekomstige aanvraagtrajecten. De belangrijkste aanbeveling in het rapport is om meer focus aan te brengen, bijvoorbeeld door de selectiecriteria en voorwaarden scherper te formuleren, zodat gemeenten en beoordelaars beter weten waar zij op moeten letten en wat de minister precies wil leren uit de projecten. Het online aanvraagformulier zou bijvoorbeeld een leidraad met uitleg kunnen bevatten. We hebben ook aanbevolen om uitgebreider te communiceren over het selectieproces, de uitkomst van de selectie en de onderbouwing daarvan richting gemeenten. Gemeenten weten zo beter waarom zij wel of niet geselecteerd zijn en kunnen daarmee hun projectplannen verbeteren en/of meer kans maken bij een volgende aanvraag.
Onze conclusies staan in een eindrapport dat we aan het programmateam van het ministerie van BZK hebben gepresenteerd. Op 9 december 2020 heeft de minister dit evaluatierapport met een begeleidende brief opgestuurd aan de Tweede Kamer.
