Na ruim anderhalf jaar overleg en onderhandeling is in de zomer van 2020 het Noordzeeakkoord tot stand gekomen. In het Noordzeeakkoord hebben het Rijk en diverse stakeholders afspraken gemaakt over het gebruik van de Noordzee tot 2030 met een doorkijk naar de ontwikkeling van windenergie op de lange termijn. Het Noordzeeakkoord vormt de basis voor het toekomstig Noordzeebeleid.
De Noordzee is een van de meest intensief gebruikte zeeën ter wereld. Het ecosysteem is waardevol en kwetsbaar en de zee is een bron van voedsel voor mens en dier. Het is er een drukte van jewelste: druk bevaren scheepvaartroutes, recreatie, visserij, oefengebied voor de luchtmacht en marine en er wordt windenergie, olie, gas en zand gewonnen. Om een gevoel te krijgen bij de drukte op de Noordzee, is een online bezoekje aan het Noordzeeloket de moeite waard: daar is deze interactieve kaart te vinden waarop het gebruik inzichtelijk wordt gemaakt. En naar verwachting zal nog drukker worden op de Noordzee. Zo is de Noordzee een belangrijke rol toegedicht bij de uitvoering van de Klimaatakkoord wat zal leiden tot een forse groei van windparken op de Noordzee.
Reden genoeg dus om met het oog op toekomstig beleid voor de Noordzee alle belangen in beeld te krijgen en op zoek te gaan naar zowel gezamenlijke belangen als minimaal benodigde waarborgen voor specifieke belangen. Het concrete startschot hiervoor was het verzoek van de minister van Infrastructuur en Waterstaat aan het Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving in februari 2019 om samen met betrokken ministeries en stakeholders tot een Noordzeeakkoord te komen. Verzoek was daarbij om tot gedragen keuzes te komen als basis voor het Noordzeebeleid die de opgaven voor visserij, natuur en windenergie concreet in balans brengen, rekening houdend met de belangen van andere gebruikers zoals zeevaart en zandwinning.
Het overleg en de onderhandelingen op weg naar het Noordzeeakkoord werden gevoerd binnen het Noordzeeoverleg onder begeleiding van het Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving. Naast de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat, Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Economische Zaken en Klimaat zaten energieorganisaties, visserijorganisaties, NGO’s en de Branche Organisatie Zeehavens aan tafel. Natuurmonumenten maakte geen onderdeel uit van het Noordzeeoverleg, maar ondersteunt het Noordzeeakkoord wel.
Negen visserijorganisaties zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen. Zeven van deze organisaties hebben ingestemd met het Noordzeeakkoord. Dat is de meerderheid van de visserijbestuurders, maar net niet de meerderheid van de achterban. Het akkoord is daarom niet namens de visserijsector ondertekend. De Minister van Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid heeft daarom een externe verkenner ingeschakeld om te verkennen of en hoe deze verdeeldheid binnen de visserijsector kan worden opgelost.
Het Noordzeeakkoord bevat gezamenlijke voorstellen voor keuzes en afspraken voor beleid die de opgaven voor visserij, natuur en windenergie concreet en langdurig met elkaar in balans brengen. Daarbij is het typisch Nederlandse idee van meervoudig ruimtegebruik als uitgangspunt genomen. Dit met oog op drie grote transities die gezamenlijk de uitdaging voor de Noordzee vormen:
De natuurtransitie: het ecosysteem van de Noordzee is belangrijk en staat onder druk. Op grond van de Europese Kaderrichtlijn mariene strategie dient de goede milieutoestand van de Noordzee te worden gewaarborgd. Op dit moment is geen sprake van een goede milieutoestand. Deze zal dus bereikt en behouden moeten worden. De ecologische draagkracht is vervolgens randvoorwaardelijk voor zowel individueel als cumulatief gebruik van de Noordzee door de diverse functies. Tegelijkertijd wordt opgemerkt dat het ecosysteem van de Noordzee geen statisch gegeven is en dat objecten en installaties die in de Noordzee zijn of worden geplaatst nieuwe habitats creëren en kunnen bijdragen aan natuur.
De voedseltransitie: deze ziet zowel op herstructurering van de visserij naar een rendabele en duurzame visserij die past bij de nieuwe situatie op de Noordzee als op maricultuur: alternatieve manieren van voedselproductie op zee die ruimte vragen.
De energietransitie: met het oog op het voldoen aan de doelstellingen van het VN Klimaatakkoord van Parijs en de Nederlandse nationale contributies, is ervoor gekozen om grootschalig duurzame energiewinning op de Noordzee mogelijk te maken. De Noordzee is een ‘green powerhouse’, aldus het Klimaatakkoord. De partijen bij het Noordzeeakkoord ondersteunen deze energiedoelstelling volledig. Zorgvuldige afweging blijft echter geboden gelet op de belangen van het ecosysteem en belangen van andere gebruikers. Ook zullen keuzes nodig zijn en worden ten aanzien van waterstof, eilanden en alternatieve manieren van mariene energiewinning.
Het Noordzeeakkoord vormt de opmaat naar de besluitvorming van het kabinet in 2020–21 over het Nationaal Programma Noordzee 2022–2027. Hierin zullen de hoofdlijnen van de Nationale Omgevingsvisie nader worden uitgewerkt en juridisch vastgelegd voor de Noordzee tot 2030 en daarna. Ook de uitrol van de Routekaarten voor Windenergie op Zee en de realisatie van de Kottervisie bouwen voort op het Noordzeeakkoord.
Het Rijk stelt voor de uitvoering van het Noordzeeakkoord een transitiebedrag van 200 miljoen euro tot en met 2030 beschikbaar. Dit budget is bedoeld voor sanering en verduurzaming van de visserij, voor natuurherstel, monitoring en onderzoek, voor het de veilige doorvaart van de aan te leggen windparken, en voor extra handhaving.
Doel is om het Noordzeeoverleg structureel voor te zetten zodat constructief overlegd kan worden over toekomstige beleidskeuzes, onderzoek en implementatie. Ook andere belanghebbenden als de zeevaart, recreatie en andere overheden zouden dan een plek aan tafel moeten krijgen. Het Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving breng op korte termijn advies uit over de governance van het structurele Noordzeeoverleg.
Met de totstandkoming van het Noordzeeakkoord is de Noordzee als green powerhouse een stap dichterbij: de verschillende belangen en gebruikers van de Noordzee hebben samen geformuleerd onder welke voorwaarden het ecosysteem van de Noordzee beschermd kan worden en met inachtneming van de belangen van de gebruikers van de Noordzee ruimte kan bieden voor de uitvoering van het Klimaatakkoord.
