In januari 2021 schreven Rijk en Annick een blog over de voortgang en ontwikkelingen die de Omgevingswet doormaakte in het jaar 2020. Nu de inwerkingtreding van de Omgevingswet met een half jaar is uitgesteld, is het wat ons betreft weer tijd om overzichtelijk te maken waar we nu staan in de wetgevings- en voorbereidingsprocedure. Want ook in de eerste helft van 2021 hebben alle partijen die betrokken zijn bij de Omgevingswet niet stil gezeten. In deze blog maken we de (voorlopige) balans op en kijken we naar vijf belangrijke vorderingen omtrent de Omgevingswet van het afgelopen half jaar.
Afgelopen mei kwam het verlossende woord van de minister van Binnenlandse Zaken (hierna: de minister): de komst van de Omgevingswet verschuift een half jaar vooruit. In onze eerdere blog belichtten wij al welke vijf gevolgen het uitstel met zich mee brengt. Daarbij is een van de grootste struikelblokken het goed functionerend krijgen van het landelijk Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). In de maandelijkse voortgangsbrief van de maand juli 2021 geeft de minister aan dat het merendeel van de lagere overheden zich inmiddels hebben aangemeld en aangesloten op het DSO voor bepaalde functies.
De komst van de Omgevingswet betekent onder andere een stelselherziening van ons huidige omgevingsrecht. Het nieuwe stelsel is opgedeeld in drie sporen: het hoofdspoor, het invoeringsspoor en het aanvullingsspoor. Het hoofdspoor bestaat uit de Omgevingswet, de vier rijksbesluiten en de Omgevingsregeling. Dit spoor vormt de kern van het nieuwe stelsel. Het invoeringsspoor ziet met name op het overgangsrecht dat noodzakelijk is voor een soepele overgang naar het nieuwe stelsel. Het aanvullingsspoor doet wat de naam al zegt. Het wijzigt en vult de Omgevingswet aan met wetten, besluiten en regelingen over vier onderwerpen: natuur, geluid, grondeigendom en bodem. Omdat het hoofdspoor telkens wordt gewijzigd en aangevuld, verschijnen om de zoveel tijd nieuwe geconsolideerde versies van de Omgevingswet, de vier rijksbesluiten en Omgevingsregeling.
In 2021 zijn de laatste aanvullingsbesluiten en aanvullingsregelingen gepubliceerd. Dit betekent dat begin juli 2021 de wetgevingsprocedure is afgerond. Gemeenten en waterschappen hebben na 1 juli 2022 langer de tijd om de lokale regels helemaal in orde te maken. De gemeentelijke omgevingsvisies en waterschapsverordeningen dienen uiterlijk in 2024 gereed te zijn. Voor de omgevingsplannen hebben gemeenten tot uiterlijk 31 december 2029 de tijd.
Het DSO is een essentieel onderdeel voor de uitvoering van de wet- en regelgeving in de praktijk. Het bestaat onder andere uit een digitaal loket (Omgevingsloket) waar initiatiefnemers en belanghebbenden snel kunnen zien wat is toegestaan in de fysieke leefomgeving. Via het DSO kunnen initiatiefnemers ook een vergunning aanvragen of een melding indienen. Een aanvraag of melding kan vervolgens door de betrokken overheden in hun zaak- of vergunningensysteem worden ingeladen en door het bevoegd gezag worden beoordeeld.
Sinds april 2021 wordt de bruidsschat gefaseerd in het DSO beschikbaar gesteld voor gemeenten en waterschappen. De bruidsschat is een ‘standaardpakket’ aan regels die nu nog in landelijke wetten en besluiten staan, maar straks worden overgeheveld naar (onder andere) het omgevingsplan. Gemeenten kunnen zelf de keuze te maken tussen het wel, niet, of in aangepaste vorm opnemen van de bruidsschat in het omgevingsplan.
De minister heeft in een kamerbrief van 14 juni 2021 aangegeven dat het DSO vergevorderd, maar nog niet voldoende operationeel is. De provincies, gemeenten en waterschappen ervaren nog knelpunten rondom bepaalde functies. Het DSO werkt inmiddels wel stabiel voor overheden ten aanzien van het ontvangen en behandelen van vergunningaanvragen en meldingen. Als kanttekening wordt in de kamerbrief aangegeven dat ook na inwerkingtreding verder moet worden gewerkt aan een volledig functionerend DSO.
Interessant is ook om te zien hoe lagere overheden aan de slag gaan met de voorbereiding en implementatie van de Omgevingswet. Hierna volgen voorbeelden van de provincie Noord-Holland en regio Utrecht.
In de provincie Noord-Holland (hierna: provincie NH) is in het najaar van 2020 de Omgevingsverordening NH 2020 in werking getreden. De Omgevingsverordening is gebaseerd op de huidige wet- en regelgeving maar de provincie NH kiest er bewust voor om alvast in de geest van de Omgevingswet te werken. Op deze manier wil de provincie NH nagaan of de regels lokaal en regionaal maatwerk mogelijk maken en of er genoeg bestuurlijke afwegingsruimte is. Inmiddels heeft ook het ontwerp van de Omgevingsverordening NH 2022 ter inzage gelegen. In dit ontwerp zijn bepaalde regels aangepast en aangevuld. Naar verwachting treedt de Omgevingsverordening NH 2022 tegelijk met de Omgevingswet in werking.
In de regio Utrecht is sinds maart 2020 een initiatief werkzaam onder de naam: werkgroep Meervoudige vergunning. Dit is een samenwerking tussen veertig overheidsorganisaties die zich richt op het opstellen van regionale samenwerkingsafspraken voor de uitvoering van de Omgevingswet. Het gaat om de procedurele aspecten, de inhoudelijke behandeling van aanvragen en de besluitvorming. De samenwerkingsafspraken hebben als doel om de huidige procedure(s) te versnellen. De provincie Utrecht deelt de resultaten van de werkgroep op haar website.
In deze laatste paragraaf kijken we naar hoe het zit met het verplichte participatiebeleid dat de Omgevingswet voorschrijft. Provincies, gemeenten en waterschappen stellen namelijk Participatiebeleid op dat voorschrijft hoe participatie vorm krijgt en welke eisen daarbij gelden.
Wij hebben een aantal voorbeelden op een rij gezet van hoe dit nu wordt opgepakt. In Tilburg is er het ‘Praatpalen participatiebeleid’. Dit initiatief richt zich erop om dilemma’s inzichtelijk te maken, door het delen van praktijkervaringen. In Breda is er een platform opgericht en is er een participatieleidraad opgesteld. Het platform ‘PlanBreda’ is te gebruiken voor gemeentelijke projecten en initiatieven van particulieren en ondernemers.
De vraag kan worden gesteld of participatie het daadwerkelijke effect gaat hebben dat met de Omgevingswet wordt nagestreefd. Participatie is immers geen vervanger voor rechtsbescherming. Er kunnen alsnog keuzes worden gemaakt die het maatschappelijk belang dienen, maar die de lokale omgeving niet met enthousiasme ontvangt. Wij zijn benieuwd in welke richting participatie zich zal gaan ontwikkelen.
We zien dat in het afgelopen half jaar weer hard is gewerkt aan de implementatie van de Omgevingswet. Het wetgevingstraject is zo goed als afgerond en de focus richt zich op het gereed maken van een werkend DSO. Met het gegeven uitstel is iets meer ‘ademruimte’ ontstaan voor overheden om zich voor te bereiden. Maar er komen uit de praktijk nog genoeg signalen dat overheden een flinke slag moeten slaan voordat zij daadwerkelijk ‘Omgevingswetproof’ zijn. Wij zijn benieuwd wat wij bij de volgende update kunnen mededelen!
