Maatschappelijke betrokkenheid bij natuur is een belangrijke doelstelling in het Nederlandse natuurbeleid, en wordt gezien als een manier om de legitimiteit van het natuurbeleid te vergroten. Uit recent onderzoek van Wageningen Environmental Research blijkt dat natuurervaringen inderdaad leiden tot betrokkenheid bij natuurbehoud, maar dat het onduidelijk is of dit ook leidt tot een grotere legitimiteit van het natuurbeleid.
Het vergroten van maatschappelijke betrokkenheid bij natuur is een van de centrale doelstellingen van het huidige natuurbeleid van provincies het ministerie van LNV. Veel beleidsmakers zien legitimiteit als voorwaarde om het natuurbeleid te realiseren. Maatschappelijke betrokkenheid bij natuur wordt daarbij gezien als een manier om de legitimiteit te herstellen en te vergroten. Provincies en het Rijk hebben de laatste jaren daarom veel beleid ontwikkeld om maatschappelijke betrokkenheid te versterken en te vergroten: de overheid nodigt burgers en bedrijven uit om eigen groene initiatieven te realiseren, schakelt intermediairs in om maatschappelijk initiatief te faciliteren, stimuleert het gebruik en de beleving van natuur en verruimt de inspraak bij planvorming en besluitvorming.
De relatie tussen betrokkenheid en legitimiteit is echter minder eenduidig dan vaak gedacht en de aanname dat maatschappelijke betrokkenheid bij natuur leidt tot legitimiteit, kan niet zonder meer als waar worden aangenomen. In het recent verschenen rapport Draagt maatschappelijke betrokkenheid bij aan de legitimiteit van het natuurbeleid? worden de belangrijkste aannames over maatschappelijke betrokkenheid en legitimiteit getoetst aan bevindingen uit nationaal en internationaal wetenschappelijk onderzoek.
Een aantal aannames wordt bevestigd door de literatuur. Natuurervaring leidt inderdaad tot binding met natuur, en binding met natuur leidt tot actief burgerschap en kan bijdragen aan maatschappelijke legitimiteit van het natuurbeleid. Dat lukt echter alleen als het beleid rekening houdt met de natuurbeelden van burgers. Hierbij kan spanning ontstaan tussen verschillende groepen burgers. Bewustzijn van de machtsverhoudingen tussen verschillende belanghebbenden en hun visies is hierbij essentieel voor een zorgvuldige afweging. Ook de overkoepelende aanname, dat betrokkenheid een belangrijk onderdeel is van een levendige democratie, wordt ondersteund in de literatuur.
Voor aannames over het versterken van maatschappelijke legitimiteit en over de uiteindelijke bijdrage aan natuurbeheer in Nederland is in de literatuur minder onderbouwing te vinden. Over het waarheidsgehalte van een deel van de aannames bestaan verschillen van mening in de literatuur, terwijl andere niet of nauwelijks onderzocht zijn. Zo laat een deel van de gereviewde studies zien dat inspraak van burgers de maatschappelijke legitimiteit vergroot, terwijl andere studies dat juist weerspreken. Hetzelfde geldt voor de invloed van maatschappelijke legitimiteit op de succesvolle implementatie van natuurbeleid. Ook over de bijdrage van actieve burgers aan natuurbescherming verschillen de bevindingen in de literatuur. Over het algemeen wordt positieve impact gezien, maar de omvang daarvan staat ter discussie en sommigen zijn bang dat betrokkenheid leidt tot verwatering van natuurdoelen.
Naar andere aannames is nog weinig onderzoek gedaan, en onbekend is dus of actief burgerschap inderdaad de binding met natuur vergroot, of besluitvorming dichter bij de burger de legitimiteit vergroot en of inclusief natuurbeleid en kennis over de diensten van de natuur daadwerkelijk nieuwe financieringsbronnen genereren.
De invloed van binding en betrokkenheid op maatschappelijke legitimiteit en de uiteindelijke impact op natuurbehoud is sterk afhankelijk van de maatschappelijke en bestuurlijke dynamiek waarbinnen de betrokkenheid vorm krijgt en van de visies op sturingsstijlen en democratie. Het natuurbeleid kenmerkt zich door een diversiteit aan sturingsstijlen, waarbij maatschappelijke betrokkenheid verschillende invullingen krijgt. Niet alleen burgerinitiatieven, maar ook vrijwilligerswerk en uitnodigende en innovatieve vormen van inspraak in beleid kunnen bijdragen aan maatschappelijke legitimiteit.
Als overheden verder willen werken aan vermaatschappelijking van het natuurbeleid is het verstandig een sterkere visie te ontwikkelen over het belang, de vorm, de werking en de gewenste impact van vermaatschappelijking. Dit maakt het mogelijk kritisch te reflecteren op de aannames in het beleid, deze verder te ontwikkelen en de impact van het beleid te evalueren.
Meer weten? Neem een kijkje in het themadossier: klik op de tabs boven het artikel.
