‘Werk aan een rechtvaardig, robuust en duurzaam energiesysteem.’ Dat is de boodschap van het Expertteam Energiesysteem 2050 in hun Outlook Energiesysteem 2050. Het team bestaat uit experts vanuit verschillende disciplines en kreeg van minister Jetten in het voorjaar van 2022 de opdracht om bouwstenen aan te leveren voor het Nationaal Plan Energiesysteem 2050.
De experts schetsen een optimistisch toekomstbeeld: in 2050 ziet Nederland er beter uit dan nu. Energie komt niet meer uit fossiele brandstoffen en daardoor is Nederland schoner, stiller en groener. Ze benadrukken dat de transitie naar 2050 veel meer is dan een technische exercitie. Het gaat ook om zaken als gezondheid, onderwijs, milieu en leefomgeving, sociale cohesie, persoonlijke ontplooiing en veiligheid. Jan Vos, voorzitter NWEA: ‘‘De energietransitie slaagt alleen als we iedereen meenemen, het kan alleen samen.’
De overheid moet andere ontwerpprincipes hanteren: robuustheid, duurzaamheid en rechtvaardigheid. De afgelopen decennia stonden principes als leveringszekerheid en betaalbaarheid centraal. Die zijn nog steeds relevant, maar niet afdoende. Daarom doet het expertteam een voorstel voor een nieuwe set ontwerpprincipes. Het expertteam focust hierbij op drie belangrijke onderdelen van het energiesysteem: elektriciteit, koolstof en lokale energiesystemen.
De overheid heeft ambitieuze doelen gesteld voor windenergie op zee. Nederland heeft in vergelijking met de meeste buurlanden, veel potentieel voor wind op zee. Dit biedt mogelijkheden voor het ontwikkelen en exporteren van de hiermee opgedane kennis en diensten. Vooral voor sectoren die een flexibele energievraag hebben om goedkoper te kunnen produceren. Vos: “Wind op zee is de grootste potentiële energiebron van ons land, waarmee zeer goedkoop CO2-vrije energie geproduceerd kan worden. Dit is goed voor onze economie, we doen investeringen op eigen bodem en het zorgt voor werkgelegenheid.”
Elektriciteit wordt het belangrijkste element van het energiegebruik, daarom zijn investeringen in adequate elektriciteitsnetten cruciaal. In 2050 zal het elektriciteitsverbruik ten minste twee tot driemaal zo hoog zijn als nu. De hoofdopgave volgens het expertteam is het tijdig en op de juiste plaats realiseren van adequate elektriciteitsnetten. Vos: ‘No regret-opties zijn hierbij onvermijdelijk. Het is belangrijk dat alle registers opengaan anders komen we er niet.”
Duurzame (groene) waterstof is volgens de experts onmisbaar, maar niet erg efficiënt. Het aandeel waterstof in de toekomstige energievoorziening is onzeker en zal waarschijnlijk beperkt zijn. Waterstof is vooral belangrijk om de flexibiliteit te leveren en het kan ingezet worden voor de energievoorziening van moeilijk te elektrificeren sectoren. Vos: “Het is belangrijk dat elektrificatie voorop staat en op plekken waar het onvermijdelijk is kan waterstof een aanvulling zijn.”
Eén van de knelpunten die op korte termijn aangepakt moet worden is de schaarste aan materialen, arbeidskrachten, financiering, ruimte en technologie (bijvoorbeeld installatie en kabellegschepen voor wind op zee). Vos: “Het is goed dat dit expertteam naast ambitie en urgentie ook de knelpunten van de transitie benoemt. We kijken uit naar de toezegging van de minister van EZK om in te gaan op het aanwijzen van ‘Renewable Acceleration Areas’, die in het ontwerp van de RED 3 worden genoemd.”
Volgens het expertteam is een versnelling van het huidige tempo van de energietransitie nodig om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Vos: “Een doortastend optreden van de overheid is nodig, ook om bijvoorbeeld de haveninfrastructuur tijdig aan te passen aan de snelgroeiende behoefte aan ruimte voor installatie en O&M-activiteiten op het gebied van wind op zee. Ook zou de overheid meer sturend op kunnen treden bij de (decentrale) ontwikkeling van wind op land. Internationale samenwerking en interconnectie is een belangrijke factor in het creëren van een robuust systeem.”
