"Het kabinet gaat maatregelen nemen om de stikstofproblematiek aan te pakken. Het verlagen van de maximumsnelheid, verminderen van eiwit in veevoer en warme sanering voor de varkenshouderij moeten op korte termijn voor minder stikstofdepositie zorgen. In een tweedelig artikel reageren enkele experts op deze maatregelen. Zorgen de plannen voor genoeg ruimte om de woningbouw weer vlot te trekken? En wat betekent het plan voor beschermde natuurgebieden? Vandaag leest u de reacties van Jan Willem Erisman, Erwin Noordover en Luuk Boerema."
Het kabinet heeft maatregelen afgekondigd voor de aanpak van stikstofproblematiek. Er komt een noodwet met daarin drie maatregelen om ruimte te creëren (snelheidsbeperking overdag, vermindering van eiwit in veevoer en warme sanering varkenshouderij), een stikstofregister om de verdeling van de ruimte te regelen en afspraken binnen gebieden om de bouw en 7 prioritaire projecten van vergunningen te kunnen voorzien.
De voorgestelde aanpak lijkt op die van het PAS-beleid dat door de Raad van State naar de prullenbak is verwezen als instrument om de natuur afdoende te beschermen. De reden hiervan was het ontbreken van het goed onderbouwde langetermijnperspectief dat de instandhoudingsdoelen in de toekomst gehaald zouden worden en dan met name de stikstofdepositiewaarden. Het nu voorgestelde pakket is echter zelfs minder ambitieus dan de PAS-systematiek omdat de afgeroomde ruimte voor natuurbescherming is gedaald van 50% naar 30%. Verder ontbreekt opnieuw het langetermijnperspectief. Daarom is de verwachting dat de Raad van State negatief zal adviseren en dat milieujuristen opnieuw, vooral bij de verbreding van verkeerswegen, naar de rechter zullen stappen. Ik betwijfel daarom ten zeerste of deze aanpak de benodigde ruimte gaat leveren om vergunningen vlot te trekken.
Het pakket bevat een nieuwe maatregel, de snelheidsbeperking, en twee maatregelen die al eerder zijn ingezet. De warme sanering van de varkenshouderij zal ruimte opleveren omdat ook het animo groot is gebleken. Bij de openstelling van de regeling was binnen een dag al sprake van overtekening. De voermaatregel is eerder afgesproken in 2015 met de melkveesector, de grootste bron van ammoniak. Hier is de afgelopen jaren geen invulling aan gegeven. De vraag is of dit nu wel gaat lukken en wat voor methode gebruikt gaat worden om deze maatregel te implementeren en te handhaven. Op zich is stikstofreductie door minder eiwitrijk voer te voeren wel een goede optie, want wat er niet ingaat komt er ook niet uit.
Dan is er het voorstel om een stikstofregister in het leven te roepen dat bijhoudt hoeveel ruimte er wordt gegenereerd en wie wat waar opvult. Om de ruimte ook daadwerkelijk aan die projecten toe te delen die nu voorgesteld worden, zijn gebiedsgerichte afspraken nodig. Bij zon register kan namelijk niet vastgelegd worden wie de ruimte op mag vullen. Binnen de verschillende gebieden is er nog veel meer behoefte aan ruimte, ook voor andere sectoren, en de vraag is of er voldoende draagvlak gevonden wordt voor prioritering.
Tot slot staan we aan de vooravond van het ontwikkelen van afspraken voor de lange termijn die tot significante stikstofreductie moeten gaan leiden om de instandhoudingsdoelen van de natuur te waarborgen. We hebben het dan over 50% emissiereductie met betrekking tot alle sectoren en daarbovenop nog eens gebiedsgericht beleid. Dat hoeft niet morgen te gebeuren, maar het moet wel nu vastgelegd worden met harde afspraken, zoals regels en wetten om de afspraken ook gestalte te doen krijgen. Hier ligt een grote politieke uitdaging. Snelheid is hierbij gewenst omdat het er nu op lijkt dat kortetermijnoplossingen gaan sneuvelen zonder zon langetermijnaanpak.
Het maatregelenpakket waarmee het Rijk is gekomen oogt mager, vooral nu het alweer zes maanden geleden is sinds het PAS buiten werking is gesteld. We kunnen met deze maatregelen ook pas aan de slag als de spoedwet Aanpak Stikstof en bijhorende registratie van stikstof er zijn. Dan kan vergunningverlening op basis van deze maatregelen plaats gaan vinden, en kan de werkelijke waarde daarvan voor het oplossen van de stikstofcrisis worden bepaald. Zo blijkt uit de brief niet duidelijk hoe de beoogde ruimte van de te treffen maatregelen wordt gebruikt voor infrastructurele projecten en de bouwsector. Waarschijnlijk worden de natuurvergunningen voor die projecten straks verleend op basis van de verrichte registratie van stikstof, vergelijkbaar met de oude stikstofdepositiebank van de provincie Noord-Brabant. In dat geval zijn de genoemde maatregelen mitigerend en moet er ook een passende beoordeling worden opgesteld. Dan komt de vraag op of die passende beoordeling zal voldoen, net als die vraag voorlag bij de passende beoordeling bij het PAS.
Daarbij heeft de Afdeling bestuursrechtspraak op 13 november jl. ( ECLI:NL:RVS:2019:3836) in een uitspraak nader aangegeven onder welke voorwaarden maatregelen als mitigerend in een passende beoordeling mogen worden betrokken. Daarvoor is onder meer vereist dat ten tijde van de passende beoordeling de verwachte voordelen van mitigerende maatregelen vast moeten staan, wat niet het geval is als deze maatregelen ten tijde van de passende beoordeling niet zijn uitgevoerd. Trekken we dit door naar de maatregelen die in de brief worden genoemd, dan rijst de vraag hoe de andere samenstelling van veevoer en de warme saneringsregeling varkenshouderij daar in passen.
Voor andere sectoren kondigt het Rijk aan te komen met een generieke drempelwaarde. Hiermee zouden projecten die qua stikstofuitstoot onder die drempel blijven een vrijstelling van de vergunningplicht krijgen. Als dit lukt, dan zou dit voor veel projecten de oplossing kunnen betekenen om verder te kunnen. Verder is het voornemen van het Rijk om de vergunningplicht voor activiteiten die geen significante gevolgen hebben, te schrappen. Hiermee komt een nationale kop van de Wet natuurbescherming bovenop de Europese verplichten te vervallen, met een vermindering van administratieve lasten tot gevolg. We kunnen dus uitkijken naar meer maatregelen die bij gaan dragen aan de oplossing van de stikstofcrisis.
Het kabinet heeft een eerste begin gemaakt met het oplossen van de stikstofcrisis. Eén van de meest opvallende maatregelen lijkt dat het kabinet wil kijken naar de manier waarop we met natuur omgaan. Daar waar dat aan de orde is, zal worden bekeken of de beschermde status moet worden aangepast. Daarover gaat het kabinet met Europese Commissie in gesprek. Het is niet voor het eerst dat een lidstaat iets probeert te doen aan de status van Natura 2000-gebieden. Zowel de Europese Commissie als het Europese Hof van Justitie stellen strenge eisen aan wijzigingen van die besluiten. Echt kansrijk lijkt deze inzet dus niet. Wat naar mijn oordeel niet wil zeggen dat een zekere reality check op de in de Aanwijzingsbesluiten N2000 opgenomen instandhoudingsdoelstellingen niet aan de orde zou mogen zijn: wie streeft naar habitattypes met een extreem lage belastbaarheid van stikstof is in Nederland misschien aan het verkeerde adres.
Toch ligt naar mijn mening de oplossing voor het stikstofprobleem, als onderdeel van de strijd om behoud van de biodiversiteit, niet in het wegstrepen van natuur, of natuurgebieden. Integendeel. Juist het robuuster maken van de natuur draagt bij aan een grotere weerbaarheid van natuurwaarden en vermindert de kwetsbaarheid. Het draait bij de Vogel- en Habitatrichtlijn allemaal om het bereiken en behouden van een gunstige staat van instandhouding. Hoe bereik je dat doel? Niet door zuinige kleine natuurgebiedjes aan te wijzen, die als eilandjes in het landbouwgebied zweven. Dat betekent dat moet worden geprobeerd kwetsbare waarden een grotere kans te geven door natuurgebieden te verbinden. Extra natuur aanleggen en inrichten, daar waar de potenties liggen. Al dan niet binnen Natuur Netwerk Nederland, de ecologische hoofdstructuur (EHS). In 2010 heeft het toenmalige kabinet Rutte de natuurambities sterk verminderd. Dom, zo blijkt nu. Dom voor klimaat, voor leefbaarheid, voor het behouden van een (ook economisch) gezond Nederland. Er zijn bezuinigingen doorgevoerd, daar waar investeringen en beheer noodzakelijk waren. De PAS is door de rechter vooral vernietigd, omdat de maatregelen die als een plus voor de natuur werden verkocht, feitelijk achterstallig onderhoud aan die natuur moesten wegwerken. De weg uit de shit is dus niet minder natuur, maar meer natuur en van betere kwaliteit. Met een extra rol voor de EHS als buffer en als habitatbank voor kwetsbare soorten en habitats.
Meer natuur, betekent dat ook meer stikstofgevoelige natuur? Ja, dat mag ik hopen! Maar daar moeten we niet krampachtig over doen. We moeten de stikstofcrisis anders aanpakken: omdenken! Eerst de maatregelen in beeld brengen die de natuurkwaliteit sterk gaan verbeteren en deze rigoureus uitvoeren, zodat de stikstofdeken echt smelt. Daarbij passen geen zalvende teksten en valse beloften, alsof deze crisis kan worden opgelost met enkel vrijwillige maatregelen. Het is een crisis! Die 100 km per uur op snelwegen is slechts het voorafje. Het hoofdgerecht zal worden opgediend in de landbouw. Daar moet een enorme slag worden geslagen en daarbij gaan klappen vallen. Daarnaast moet een onderbouwde drempelwaarde voor stikstof de Nederlander de ruimte geven om te wonen, leven en werken.
