In de activiteiten die de gemeente uitvoert kan een onderscheid worden gemaakt tussen feitelijke handelingen en rechtshandelingen. Feitelijke handelingen zijn activiteiten en werkzaamheden met een uitvoerend karakter. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan het bestraten van wegen, het plaatsen van lantaarnpalen, het omhakken van bomen of het daadwerkelijk afsluiten van een weg met een hek.
Daarnaast verricht een gemeente rechtshandelingen. Zoals het woord al zegt zijn deze handelingen gericht op een rechtsgevolg. Het aangaan van een overeenkomst met een aannemer om een weg te bestraten is zo’n rechtshandeling; maar ook het verkeersbesluit om die weg voor de duur van de werkzaamheden tijdelijk af te sluiten. Ook het verlenen van een kapvergunning voorafgaande aan het omhakken van een boom is een rechtshandeling. Een belangrijk onderscheid in rechtshandelingen is dat tussen privaatrechtelijke en publiekrechtelijke rechtshandelingen. Privaatrechtelijk zijn alle rechtshandelingen waarop het burgerlijk recht van toepassing is. Met andere woorden, dit zijn alle rechtshandelingen die ook door private partijen kunnen worden gedaan, zoals koop en verkoop, huur en verhuur en andere overeenkomsten tussen partijen. Als hoofdregel geldt dat een rechtshandeling publiekrechtelijk kan worden genoemd als zij steunt op een bevoegdheid die uitsluitend door een bestuursorgaan kan worden uitgeoefend. Is dit niet het geval, dan is het een privaatrechtelijke bevoegdheid. Bestuursrechtelijke rechtshandelingen zijn handelingen die alleen een overheidsorgaan op grond van het bestuursrecht mag, kan of moet uitvoeren (vergunningen, ontheffingen, subsidies, uitkeringen, enzovoorts). Het onderscheid is van belang omdat de Awb alleen van toepassing is op publiekrechtelijke activiteiten1 van de bestuursorganen2(zo worden overheidslichamen in de Algemene wet bestuursrecht genoemd).
1 Een uitzondering hierop zijn de algemene beginselen van behoorlijk bestuur, die in principe voor alle handelingen van een bestuursorgaan gelden (zie artikel 3:1 lid 2 Awb). Het systematisch onderscheid tussen publiek- en privaatrecht wordt hierdoor echter niet beïnvloed.
2 Artikel 1 Awb definieert een bestuursorgaan als: ‘een orgaan van een rechtspersoon die krachtens publiekrecht is ingesteld, of een ander persoon of college met enig openbaar gezag bekleed’. Op grond van deze definitie zijn bijvoorbeeld de gemeenteraad, het college van B&W en de burgemeester bestuursorganen.
