Nadeelcompensatie

Burgers en bedrijven kunnen recht hebben op nadeelcompensatie van de overheid. Dat betekent dat ze zo zwaar getroffen worden door rechtmatig handelen van de overheid, dat de schade (deels) door de overheid moet worden vergoed.

Iedereen heeft wel eens te maken met last of schade door overheidshandelen. Je kunt een langere reistijd en tijdelijk minder omzet hebben door wegwerkzaamheden, of tijdelijk last van stank door rioolonderhoud in je straat. Dit zijn gewoonlijk geen redenen voor nadeelcompensatie. Het wordt als vanzelfsprekend gezien dat elke burger en elk bedrijf wel eens overlast ervaart van ingrijpen door de overheid.

Recht op nadeelcompensatie?

Alleen wanneer een bedrijf of burger heel veel overlast of financieel nadeel ervaart door rechtmatig handelen van de overheid, heeft diegene recht op vergoeding van (een deel van de) schade.

Om in aanmerking te komen voor nadeelcompensatie moet er op basis van het égalitébeginsel (gelijkheid van openbare lasten) sprake zijn van een speciale en abnormale last. De algemene wettelijke basis voor nadeelcompensatie ligt in de Awb en de Wet nadeelcompensatie en schadevergoeding bij onrechtmatige besluiten (Wns). Daarnaast kennen verschillende bijzondere wetten een eigen wettelijke basis voor nadeelcompensatie (bijv. artikel 7.14 Waterwet artikel 22 Tracéwet etc.) Als de schade valt binnen het normaal maatschappelijk risico (NMR) kan er geen sprake zijn van nadeelcompensatie.

Het verzoek om nadeelcompensatie moet worden ingediend bij de overheid die de schade of het nadeel heeft veroorzaakt. Een onafhankelijke adviescommissie wordt daarna aangesteld om advies uit te brengen over de zaak.

Planschade

Planschade is een bijzondere vorm van nadeelcompensatie en is (tot 2024) apart geregeld in afdeling 6.1 van de Wet op de ruimtelijke ordening. Indien een burger of bedrijf schade lijdt door een bouw- of bestemmingsplan kan hij onder bepaalde voorwaarden in aanmerking komen voor een tegemoetkoming in die schade.

Recht op planschadevergoeding?

Als planschade komt alleen de waardevermindering van een onroerende zaak of inkomensderving voor vergoeding in aanmerking.

In artikel 6.2 van de Wro is bovendien als algemene regel opgenomen dat een deel van de planschade wegens normaal maatschappelijk risico altijd voor rekening van de burger of het bedrijf moet blijven. Dit deel varieert in de praktijk tussen twee en vijf procent van het inkomen of de waarde van een onroerende zaak onmiddellijk voor het ontstaan van de schade.

Nadeelcompensatie in de Omgevingswet

Met ingang van 1 januari 2024 zal een nieuwe algemene regeling voor nadeelcompensatie in de Awb gaan gelden (Titel 4.5). En per die datum zullen de huidige bijzondere nadeelcompensatieregelingen en de planschaderegeling op- gaan in één nieuwe bijzonder nadeelcompensatieregeling voor het omgevingsrecht in de nieuwe Omgevingswet (Hfd. 15). Om juristen en medewerkers bij overheden te ondersteunen bij de toepassing van deze nieuwe nadeelcompensatieregeling voor het omgevingsrecht, heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken de Handreiking Nadeelcompensatie Omgevingswet (juni 2022) opgesteld.

Belangrijkste wijzigingen nadeelcompensatieregeling Omgevingswet

Met de Omgevingswet verdwijnt het begrip ‘planschade’. De regeling voor tegemoetkoming in planschade (afdeling 6.1 in Wro) zal opgaan in de nieuwe bijzondere nadeelcompensatieregeling voor het omgevingsrecht (afdeling 15.1 van de Omgevingswet).

Deze nieuwe nadeelcompensatieregeling kent een aantal belangrijke wijzigingen ten opzichte van de huidige wettelijk planschaderegeling:

• Vergoeding van planschade kan pas geclaimd worden op basis van een vergunning of melding voor een concreet bouwplan (en dus niet al op basis van een omgevingsplan (lees hier meer over deze wijziging);

• Voor de beoordeling van de schade wordt niet meer een theoretische planologische vergelijking gemaakt, maar moet een vergelijking gemaakt worden van de feitelijke situatie met en zonder het schadeveroorzakende bouwplan;

• De forfaitaire aftrek wegens het normaal maatschappelijk risico wordt veel hoger (altijd 4% in plaats van ‘minimaal’ 2%);

• De regeling voor de voorzienbaarheid van planschade wordt aangepast (met een bijzondere positie voor de consument-koper).

In deze blog lees je meer over voorzienbaarheid en normaal maatschappelijk risico onder de Omgevingswet.

Overgangsrecht

Met de Omgevingswet verdwijnt het begrip ‘planschade’. De regeling voor tegemoetkoming in planschade (afdeling 6.1 Wro) wordt vervangen door de nieuwe nadeelcompensatieregeling (afdeling 15.1 van de Omgevingswet). Het verdwijnen van de planschaderegeling betekent een belangrijke wijziging, die geregeld zal worden met overgangsrecht.

Volgens artikel 4.17 van de Invoeringswet voor de nieuwe Omgevingswet geldt het oude planschaderecht in beginsel nog 5 jaar na 1 januari 2024 voor planschade als gevolg van schadeveroorzakende besluiten die vóór 1 januari 2024 zijn genomen.