De Omgevingswet daagt overheden uit om op andere manieren te werken: multidisciplinair, non-hiërarchisch, open, transparant en meer in dialoog met elkaar, burgers en bedrijven. Maar hoe doe je dat? En waar moet je beginnen? De werkvorm ‘Plein’ blijkt uitstekend te passen bij de transitie implementatie Omgevingswet. Ontwikkeld in Utrecht, nu toegepast in Den Haag. ‘Dit is dé manier van werken die bij de Omgevingswet past.’
Want hoe breng je bijvoorbeeld 26 afdelingen en diensten bij elkaar die constructief en open uit hun comfortzone en verkokering moeten stappen om de uitdagingen van de Omgevingswet te verkennen? Hans Wisse, projectmanager implementatie Omgevingswet Den Haag zag na een roadshow waar hij presentaties gaf dat de Omgevingswet niet echt tot leven kwam. Ik wilde niet meer zenden. Ik wilde halen. En daar heb je een andere methodiek voor nodig. Een Plein bleek daarvoor een heel goed middel.
Organisatieverandering
Ook collega Bob van Hasselt, projectleider Stedelijke Ontwikkeling bij de gemeente Den Haag zocht een ander soort methodiek om de Omgevingswet in Den Haag tot een succes te maken. De Omgevingswet is niet alleen een nieuwe wet, maar betekent ook een organisatieverandering. Bovendien treft de wetsverandering veel interne afdelingen en externe diensten die straks met elkaar moeten samenwerken en omgevingsplannen op een andere manier moeten gaan beoordelen. Dat vergt een totaal andere manier van werken. Om dat duidelijk te maken was een andere benadering nodig dan de brainstormsessies die we tot dan toe hadden gehouden.
Oorsprong Plein De werkvorm Plein werd ruim drie jaar geleden ontwikkeld door de gemeente Utrecht. Niet de komst van de Omgevingswet was de aanleiding. Maar een grote bezuiniging en reorganisatie. Vijf grote diensten werden opgeheven en twintig organisatie-eenheden opnieuw gevormd. Voor de gemeente de aanleiding op zoek te gaan naar nieuwe manieren van samenwerken rond stedelijke opgaven waarbij steeds vaker integraal denken en snelle besluitvorming nodig is.
Samen met de stad
Het credo was opener, sneller en vooral: samen met de stad, zegt procesbegeleider organisatievernieuwing Nelleke Metselaar. De werkvorm is oorspronkelijk ontwikkeld om dilemmas of vastzittende projecten vlot te trekken. Al snel bleek het ook voor andere vraagstukken een adequaat hulpmiddel. Zoals de implementatie van de Omgevingswet.
Den Haag kwam op het idee om Pleinen hiervoor in te zetten. Inmiddels heeft de Zuid-Hollandse gemeente twee Pleinen achter de rug. De resultaten zijn verrassend en medewerkers onverdeeld enthousiast.
Open dialoog
De gemeente Den Haag vindt een Plein zelfs dé manier van werken die bij de Omgevingswet past. Iedereen doet actief mee en niemand kan zich aan het proces onttrekken, achterover leunen of oude stellingen betrekken, zegt de een. Iedereen, van hoog tot laag, wordt gehoord en is medeverantwoordelijk voor het resultaat, zegt de ander. Het gaat om een open dialoog waarin vooral ook de onderstroom wordt benoemd. Wat is het belang van de ander? En wat zijn de zorgen en uitdagingen? Als dat duidelijk is, komt er veel meer onderling begrip en kun je veel constructiever brainstormen over gezamenlijke oplossingen, zegt Metselaar.
Vraagstuk centraal
Bovendien staat een vraagstuk centraal en niet de agenda, licht Metselaar toe. De Pleinen zijn in de gemeente Utrecht van meet af aan ingezet om er samen van te leren. Om gezamenlijk te kijken waar we tegenaan lopen in de samenwerking of in de aanpak van vraagstukken. Openheid over zowel de onderliggende belemmeringen als de kwaliteit van de interactie is daarom een belangrijk aspect van Pleinen. Dat biedt mogelijkheden, vooral ook voor de implementatie van de Omgevingswet, hebben Wisse en Van Hasselt ondervonden. Na Pleinen hebben we de mensen in de werkmodus gekregen die we voor ogen hadden. Ze zijn veel meer betrokken geraakt bij de implementatie van de Omgevingswet.
Hoe werkt het?
In de intake van een Plein is het belangrijk te achterhalen: wat is nu feitelijk het probleem hier?, zegt Metselaar. Bij de Pleinen in Den Haag was de vraag algemener. Van Hasselt: De vraagstelling was: hoe maken we de Omgevingswet tot een succes in Den Haag? We wilden met alle intern en extern betrokken afdelingen en diensten in een gezamenlijk gesprek duidelijk krijgen hoe iedereen er tegenaan keek. Als voorbeeld namen we het Omgevingsplan dat werd opgesteld voor de pilot Binckhorst. Wisse: We wilden ook weten: welke zorgen en kansen biedt de Omgevingswet voor jou, je afdeling/organisatie en voor de stad? Tijdens de sessies wisselden werkvormen zich af. Dit varieerde van plenaire kringgesprekken en kleine groepsgesprekken tot fysieke opdrachten in de ruimte om meningen, zorgen en wensen duidelijk te krijgen.
Interactief
Het resultaat was opvallend. Veel mensen zeiden achteraf: wat prettig dat ik hier ook iets over mag vinden, zegt Van Hasselt. Tijdens een Plein doet ieders mening ertoe en wordt er ook naar je geluisterd. Mensen konden hun zorgen kwijt en voelden zich naderhand veel meer aangehaakt bij wat er op hen afkomt met de Omgevingswet in het algemeen en het Omgevingsplan in het bijzonder. Wisse: Voordat we met Pleinen begonnen, hield ik voornamelijk presentaties. Mooi verhaal, zeiden ze dan, dat gaan we doen. Maar vervolgens gebeurde er niets. Bij een Plein word je betrokken. Het is interactief, dus je wordt medeverantwoordelijk voor het resultaat.
Verandering mindset
De gemeente Den Haag heeft de Pleinen omarmd en gaat er volop mee door. Wisse: Om met de Omgevingswet te kunnen werken, is een andere mindset nodig van tal van afdelingen en diensten. Dat kun je niet afhandelen met een memo of een vergadering. Dat moet iedereen echt beleven en voelen. Daar gaan we het voor inzetten. Ook voor het opstellen van de Omgevingsvisie wordt de werkvorm ingezet.
Op dit moment worden er tal van zogenoemde Pleincoaches klaargestoomd om de sessies in Den Haag te kunnen coachen. Wisse: Een Plein blijkt een zeer laagdrempelige manier waarop je informatie kunt uitwisselen en mensen kunt uitdagen mee en verder te denken. Dat was voor mij een eye-opener. In het kader van de Omgevingswet liggen er nog tal van vraagstukken die we gezamenlijk moeten tackelen, ook samen met burgers, belangenorganisaties en bedrijven. Pleinen vind ik daarvoor een middel bij uitstek om dat succesvol te kunnen doen.