Visie: je zal er maar een hebben.....

De nieuwe Omgevingswet verplicht elke gemeente om een omgevingsvisie op te stellen. En menig gemeentebestuur slaat dan de schrik om het hart: weer een extra boekwerk, weer een complex proces en vermoedelijk weer een document dat stilletjes in de la verdwijnt. Om maar te zwijgen wat het kost. Maar wat is dan het feitelijke probleem: de investering? Het feit dat je iets voor de langere termijn vastlegt? Of het ontbreken van een eigen visie op de toekomst van jouw gemeente?

Een beetje geschiedenis

Eind 90-er jaren van de vorige eeuw was het voor grote gemeenten in het kader van het toenmalige Grote Steden-Beleid gebruikelijk om een stadsvisie op te stellen. Naast het feit dat het rijk bepaalde beleidsdoelen min of meer oplegde was het een noodzaak om subsidies en rijksbijdragen veilig te stellen. Zon stadsvisie moest dan wel aan een aantal voorwaarden voldoen. En als je dan een visie volgens de spreekwoordelijke rijksregels had vastgesteld dan volgde daarna een circus van monitoring en formulieren. Als systeem prachtig bedacht maar omslachtig en niet echt effectief.

Begin deze eeuw was het niet ongebruikelijk in gemeenteland om zelf voor het maken van een (integrale, brede) visie te kiezen. Ik heb zelf het genoegen gehad om in een tiental gemeenten daar aan mee te mogen werken. Mooie vergezichten kwamen tot stand waarvan enkele nog steeds min of meer worden gebruikt. Het was overigens vaak redelijk vrijblijvend.

Daarna komt het fenomeen van de structuurvisie. Ook weer iets van bovenaf. Althans zo werd dat in veel gemeenten gevoeld: we moeten zon ding hebben want anders..... De ervaring leert dat er vaak geworsteld werd met het onderscheid detail en korte termijn versus strategie op lange termijn.

Alles overziende zijn er wisselende ervaringen met het maken van en het vasthouden aan een visie. Er was niet altijd even groot bestuurlijk draagvlak voor zon instrument. En dat terwijl een visiedocument een perfect onderdeel kan zijn van het kaderstellende proces. Bij de invoering van het dualisme is die kans in ieder geval geboden.

En hoe is het nu?

Eigenlijk heeft elke gemeente wel een visie. Vaak inspelend op actuele onderwerpen en vaak maar voor de lopende raadsperiode. Noem het meer het collegeprogramma of het raadsprogramma. Soms met een breed draagvlak en soms met de kleinst mogelijke raadsmeerderheid. Maar hoe je het ook wendt of keert: er is iets van een visie. En langzamerhand gaan steeds meer gemeenten voelen dat er behoefte is aan een visie (alleen noemen ze dat niet altijd zo). Belangrijkste redenen: toename takenpakket, kleinere budgetten en een veel complexere, dynamischer samenleving. Kortom enig houvast is geboden. En om de cirkel dan maar rond te maken: gemeenten verwijten vaak de Rijksoverheid een gebrek aan visie op rijksniveau. Een uitgelezen kans om dan maar zelf het goede voorbeeld te geven.

Trends?

De samenleving wordt inderdaad complexer. En gemeenten zien een veelheid aan taken op zich afkomen waarbij vragen zich aandienen als: Hoe richten wij onze organisatie in? Gaan wij samenwerken met de buren? Hoe spelen wij in op al die ontwikkelingen? Combineer dat met afnemende budgetten en mondiger burgers, organisaties etc. dan is het begrijpelijk dat gemeenteraden en colleges op zoek zijn naar instrumenten die houvast bieden, die structuur aanbrengen. En dan besluit de Tweede Kamer om bij inwerkingtreding van de Omgevingswet de omgevingsvisie als verplicht instrument op te nemen.

Een visie op de visie

Mijn ervaring is dat een visiedocument eerder een kans is dan een bedreiging. Maar dat vraagt dan wel een visie op de visie en het proces waarlangs die visie tot stand komt.

Om te beginnen dient de visie in de geest van de Omgevingswet opgezet te worden: voldoende flexibel, strategisch voor een langere periode, kansen biedend en faciliterend. Met andere woorden niet meer vanuit de gedachte dat de Raad de samenleving wel even kan maken. Niet onbelangrijk daarbij is het aan het woord laten van burgers, bedrijven, organisaties. Dat is meer dan inspraak of burgerparticipatie. Veel eerder gaat het in de richting van overheidsparticipatie.

In de visie van Tonnaer is de periode om de visie op te stellen kort: een half jaar moet in de meeste gemeenten haalbaar zijn. De besluitvorming is, uiteraard, transparant en overzichtelijk en vindt plaats in de gemeenteraad.

Kijkend naar de inhoud van de visie dan ontstaat het volgende beeld:

• Uiteraard strategisch en op hoofdlijnen. Met andere woorden er wordt rechtstreeks aansluiting gezocht bij de kaderstellende rol van de raad.

• Een overzichtelijk aantal realistische doelen. Met andere woorden geef aan waar je naar toe wilt en put je niet uit in het opsommen van voorwaarden en beperkingen.

• Een heldere (organisatie-)structuur. Met andere woorden geef aan op welke wijze je anderen wil betrekken en stimuleren om de doelen te bereiken. Belangrijk onderdeel is een visie op de eigen rol daarbinnen (facilitator, aanjager, uitvoerder etc.).

• Vermijd uitputtende discussies over onderzoeksdocumenten, vermijd langdradige bijeenkomsten waar aan de hand van individuele voorbeelden het gesprek gevoerd wordt. Met andere woorden: accepteer dat er nog vraagpunten overblijven

• Hou het kort en beknopt. Met andere woorden kies voor een document met weinig paginas. Wellicht is het werken met helder kaartmateriaal nog wel zo effectief. De echte vertaling van de visie vindt plaats in het Omgevingsplan.

Je zal er maar een hebben

Inderdaad. Een visiedocument biedt voordelen. Zo is er een stevige basis voor het omgevingsplan. En niet onbelangrijk: de uitgangspunten van de Omgevingswet komen goed tot hun recht. Dus in plaats van een last wordt het maken en hebben van een Omgevingsvisie een lust. Tonnaer Adviseurs in Omgevingsrecht komt graag langs voor een gratis workshop waar de kern is: hoe kan ik in korte tijd een goede visie opzetten die mij helpt bij de andere instrumenten in het kader van de Omgevingswet.

Kijk hier voor meer artikelen van Tonnaer!