1 juli 2018 was het zover. Het verbod op gasketels bij nieuwbouw is ingegaan. Het is geen geheim dat ik dit een slechte maatregel vind, maar dat mag niet gezegd worden. Voor je het weet heb je een stempel te pakken. Je bent een klimaatscepticus, je hebt belangen in de gasindustrie of je bent gewoon een zuurpruim! En dat is best lastig in de energietransitie. Je hebt te maken met een publieke opinie en die wordt niet alleen gevoed door kennis. Hier speelt ook gevoel en men praat elkaar graag na. Diezelfde publieke opinie klinkt door in de politiek, waar uiteindelijk keuzes gemaakt worden. Soms dus ook keuzes die misschien niet zo handig zijn.
Maar waarom is het verbod op gasketels dan zo slecht? Is het niet goed dat we van het gas afstappen? Ja, natuurlijk is het goed dat we afstappen van fossiele energiebronnen, zoals kolen en gas. Maar dan moeten we hier wel echt vanaf stappen. Een verbod op gasketels betekent niet meteen dat er geen gas meer wordt verbruikt. Integendeel!
Het doel van de maatregel, is het verminderen van onze CO2-uitstoot. Stoppen met verwarmen op gas zorgt voor minder CO2-uitstoot, is het idee. Dit is echter niet helemaal waar. Dit licht ik toe aan de hand van de meest voorkomende alternatieven voor verwarming op gas.
Pelletketel
Als men gaat verwarmen met een pelletketel, dan wordt inderdaad op CO2 bespaard, mits er met gekeurde pellets gestookt wordt. Vaak wordt er gekozen voor de goedkoopste pellets, deze worden vaak geïmporteerd en zijn niet duurzaam. Hierdoor wordt er in de praktijk minder CO2 bespaard dan mogelijk.
Warmtepomp met bron
Als men gaat verwarmen met een warmtepomp met bron, dan is er extra elektriciteit nodig. In de zomer kan er 100% duurzaam verwarmd worden, als deze stroom opgewekt is met zonnepanelen. Echter, in de winter werkt dit wat anders. In de wintermaanden vraagt een woning 50% van zijn totale jaarlijkse warmte en in deze maanden leveren zonnepanelen bijna niets op. De stroom voor de warmtepomp wordt die maanden dus gemaakt met gascentrales of kolencentrales. Uiteindelijk levert de warmtepomp een besparing op van 51,3% aan gas, maar alleen als de stroom niet door een kolencentrale wordt opgewerkt (zie kader). Ook met deze besparing verdient de bewoner de dure pomp niet terug.
Stel, je hebt een nieuwbouw rijtjeswoning. Deze woning zou met een gasketeltje 450 m³ gas verbruiken in de drie wintermaanden.
Dit keteltje heeft een rendement van 95% dus er is: 450 m³ x 0,95 = 428m³ aan warmte geleverd. Dit komt overeen met 428 x 31,56 = 26983,8 MJ.
We gaan er vanuit dat de warmtepomp met bron goed is geïnstalleerd en dus in de wintermaanden een COP van 5 haalt. Het energieverbruik van de warmtepomp is dan: 13507 MJ / 5 / 3,6(MJ per kWh) = 750 kWh.
Om 750 kWh te maken met een gascentrale moet gas verbrand worden. Het verlies van de centrale tot en met de levering in de meterkast bedraagt 61%*. Een totaal rendement van 39% dus. Er moet dus 750 / 0,39 x 3.6 / 31,56 = 219 m³ gas verbrand worden. Dat is een besparing van 51,3%. Op zich netjes en de eigen opwek met zonnepanelen moet hier nog vanaf, maar hier moet een bewoner wel 13.000,- extra voor investeren. En zijn besparing?
Kosten gas: 900 m³ gas (heel jaar) * 0,75** = 675 + 170,- (kosten gasaansluiting per jaar) = 845,- per jaar Kosten elektriciteit: 1.499 kWh x 0,15** = 225,- per jaar. De besparing is dus 845,- - 225,- = 620,- per jaar.
Dit betekent een terugverdientijd van 21 jaar. Aangezien een warmtepomp c.a. 15 tot 20 jaar mee gaat, verdien je hem waarschijnlijk niet binnen zijn technische levensduur terug. En in plaats van een keteltje vervangen van 1.600,- moet de bewoner nu 7,000,- uitgeven aan een nieuwe warmtepomp.
We zijn er hier nu van uitgegaan dat de stroom in de winter met een gascentrale wordt opgewekt, maar de kans is groter dat hier een kolencentrale voor wordt gebruikt. Er wordt dan niet meer bespaard op CO2 uitstoot, omdat een kolencentrale dubbel zo veel CO2 uitstoot als een gascentrale***.
Luchtwarmtepomp
Maar wat als er wordt verwarmd met een luchtwarmtepomp? Dit is immers de goedkoopste manier om gasloos te verwarmen. In de wintermaanden kent deze pomp slechts een kleine CO2 besparing ten opzichte van het gasketeltje, die zelfs helemaal teniet wordt gedaan als de stroom wordt opgewekt met een kolencentrale (zie kader). Ook de kosten worden slechts met een beetje geluk terugverdiend door de bewoner.
We nemen weer de rijtjeswoning die 900 m³ gas verbruikt, dus 450 m³ in de wintermaanden. We gaan er vanuit dat de luchtwarmtepomp goed is geïnstalleerd en dus in de wintermaanden een COP van 3,2 haalt.
Het energieverbruik van de warmtepomp is dan: 13507 MJ / 3,2 / 3,6(MJ per kWh) = 1.172 kWh.
Om 1.172 kWh te maken met een gascentrale moet dus 1.172 / 0,39 x 3.6 / 31,56 = 342 m³ gas verbrand worden. Dat is nog maar een kleine besparing t.o.v. het gasketeltje. Als deze stroom wordt gemaakt met een kolencentrale wordt zelfs meer CO2 uitgestoten!
Het jaarverbruik van een luchtwarmtepomp zal in dit voorbeeld komen te liggen op 1.784 kWh per jaar.
Kosten gas: 900 m³ gas (heel jaar) * 0,75** = 675 + 170,- (kosten gasaansluiting per jaar) = 845,- per jaar. Kosten elektriciteit: 1.784 kWh x 0,15** = 268,- per jaar.
De besparing is dus 845,- - 225,- = 577,- per jaar. Hier moet een bewoner wel 8.000,- extra voor investeren. Dit levert dus een terugverdientijd op van 14 jaar. Luchtwarmtepompen gaan tussen de 10 en 15 jaar mee. Vergelijkbaar met een gasketeltje. Als je geluk hebt, verdien je hem dus binnen de technische levensduur terug.
Groene stroom
Nu hoor ik vaak een tegengeluid als ik deze sommetjes maak, namelijk dat we ook zonne-energie, windenergie en zelfs wat waterkracht opwekken. "Al bijna 17% van onze stroom wordt duurzaam opgewekt, dus je sommetjes kloppen niet helemaal." Dat zit zo: als je een warmtepomp plaatst, moet daar extra energie voor opgewekt worden. Er is niet meer groene stroom dan voor het plaatsen van de pompen, dus voor die extra energie wordt grijze stroom gebruikt. Daar komt nog bij dat het produceren van een warmtepomp meer CO2 uitstoot oplevert dan het produceren van een warmtepomp. Namelijk 948 kg voor een warmtepomp**** tegenover 339 kg voor een gasketel****. De milieuwinst is dus minimaal.
Verduurzamen stroomproductie
We kunnen dus concluderen dat een warmtepomp met bron bijdraagt aan het verminderen van de CO2-uitstoot, maar dat de gemiddelde huiseigenaar hiervoor wel fors in de buidel moet tasten. Een luchtwarmtepomp levert financieel geen voordeel op en levert komende jaren geen bijdrage aan het verminderen van de CO2-uitstoot. Nu zijn er geluiden om gasketels per 2023 helemaal te verbieden. Ik hoop dat de overheid in gaat zien dat dit niet de oplossing is. We zullen eerst onze stroomproductie drastisch moeten verduurzamen met wind, zon, biomassa en kernenergie. Pas als we (bijna) geen fossiele brandstoffen meer gebruiken bij de productie van stroom, zie ik een prominente rol voor de warmtepomp. Dat betekent dat we de komende 15 tot 25 jaar nog best verder kunnen met onze gasketeltjes. En aangezien deze veelal in Nederland worden gemaakt, profiteert onze industrie hier ook nog van. Win-win?
* Bron: NEN 7120 Energieprestatie van gebouwen
** Er is al rekening gehouden met de voorgenomen energiebelastingsmaatregelen
*** Bron: Greenpeace factsheet kolenexit in Nederland d.d. 3 december 2015
**** Bron: DGBC Materialentool t.b.v. berekening MPG
