Recensie Slimme Streken; de kracht van het platteland – Gert-Jan Hospers

Volgens Hospers zijn stad en platteland allang niet meer van elkaar vervreemd. Bij innovaties loopt het platteland regelmatig voor op de stad. Kijk maar eens naar al die innovatieve concepten en ideeën, die veelal landbouw-gerelateerd zijn, ook wel smartfarming of precisielandbouw genoemd. En zo is dit boek doorspekt met tal van voorbeelden, waaruit de kracht van het platteland blijkt.

Hospers laat zien dat de verschillen tussen stad en platteland minder groot zijn dan ze lijken. Zoals gezegd, in veel opzichten loopt het platteland voorop bij innovaties en vernieuwing. In diverse plattelandskernen zitten zelfs wereldmarktleiders, waarvan menigeen niet heeft gehoord. Door dit boek te lezen krijgt de lezer een up-to-date beeld van het hedendaagse platteland in al zijn facetten en kwaliteiten, food én non-food. En daarbij is het landschap steeds het landelijke decor.

Per themahoofdstuk beschrijft Hospers de situatie ten plattelande met de stereotiepe plattelandsgemeente Hardenberg als voorbeeld, en sluit hij af met een korte heldere samenvatting.

Vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen

Regelmatig staat Hospers stil bij het fenomeen van vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen (VABs). Als planologisch VAB-expert en cursusleider Aanpak Leegstand Platteland ben ik met Hospers van mening, dat VABs uitstekende mogelijkheden bieden voor creatieve geesten om er te wonen, te werken en te recreëren. Bij ambtenaren op alle overheidsniveaus moet veel meer ruimte komen voor creatieve herbestemming.

Mede daarom is dit boek verplichte kost voor adviseurs en ambtenaren bij rijk, provincie, regio en gemeente. Functiewisseling en het door velen gesteunde concept erfdelen hebben dan veel meer kans van slagen. Erfdelen gaat uit van de vorming van nieuwe woon-werkgemeenschappen op voormalige boerenerven.

Natuurinclusieve landbouw

In het hoofdstuk Natuur, van buiten word je beter laat Hospers ons weten waarom wij zo van groen houden, hoe wij de natuur steeds beter weten te beschermen, beleven en benutten, hoe het staat met de landschapspijn van stedelingen en geeft hij aan dat er in de plattelandstuin wel gewerkt moet worden.

Steeds meer boeren willen meewerken met natuurinclusieve landbouw (NIL) en landschapsonderhoud, maar dan moet het wel economisch rendabel zijn. Als adviseur van ANV Het Binnenveld steun ik de trend naar meer biodiversiteit en meer duurzaamheid in de Nederlandse landbouw. Uitvoering van de Maatschappelijke Agenda voor een groen en gezond Nederland (maart 2017) verdient de hoogste prioriteit. Staatsbosbeheer is gestart met het initiatief om boeren te helpen bij de omschakeling naar natuurinclusieve landbouw (NIL). Tegelijkertijd zou ik willen pleiten voor Landbouwinclusieve natuur (NIL) op terreinen van de TBOs, bijv. door de extensieve inzet van zeldzame runderrassen bij het beheer. Daarmee verrijk je landschap én natuur, en je creëert tegelijkertijd kuikenland voor jonge weidevogels. Dubbele beheerdoelen dus, voor een meer integrale benadering.

Wildplukken (= eetbare natuur) is niet voor iedereen even natuurlijk. Voor sommigen gaat dat ten koste van de natuur. Wouter van Eck bij Het Bruuk in Groesbeek heeft met zijn 2 ha voedselbos inmiddels wel de horeca als vaste klant. Nieuwe vormen van (stads)landbouw zorgen voor meer dynamiek. Educatie en voorlichting moet gestimuleerd worden, vooral ook in het veld. Vrijwillige knotploegen, hoogstam- en afvalbrigades helpen daarbij.

Voorzieningen in het dorp

Behoud van leefbaarheid op het platteland / kleine kernen is nog steeds het doel van dorpsraden en provinciale en landelijke vereniging(en) van kleine kernen (LVKK). Als voormalig coördinator van de LVKK ben ik met Hospers van mening dat leefbaarheid van het platteland/dorp niet afhangt van aanwezigheid van de laatste school, winkel of postkantoor in het eigen dorp, maar van de bereikbaarheid ervan op een redelijke afstand. Met alle vervoersopties die ons land kent, is de stad altijd dichtbij.

Wat voor dorpsbewoners ook telt, is de aanwezigheid van een eigen ontmoetingsplek in de vorm van een dorpshuis, kulturhus of anderszins. Zolang er ontmoetingsplekken zijn in dorpen/op het platteland is de sociale cohesie daar altijd veel sterker dan In de stad. In de stad wonen veel mensen met weinig onderlinge contacten, terwijl in dorpen weinig mensen wonen met juist veel onderling contact. Volgens Hospers speelt vereenzaming eerder in de stad dan in een dorp. Maar lezende in dit boek heb ik in dit verband de betekenis van social media, zoals WhatsApp en Skype node gemist.

Ruimte voor pioniers

Economisch gezien is er op het platteland altijd ruimte voor pioniers. Vooral boeren, bouwvakkers en buitenlui zijn economisch van niet te onderschatten betekenis. Op het groene platteland zitten ook vele verborgen kampioenen, d.w.z. bedrijven die hoe dan ook wereldmarktleider zijn met hun product. Het belang van supersnel internet is voor het platteland van eminent belang. Of zoals Hospers het zegt: Een goede verbinding is het halve werk.

Gemeenten en provincies zijn altijd bijzonder huiverig (geweest) voor het platteland als broedplaats voor bedrijvigheid; alle bedrijvigheid moest geconcentreerd zijn in de stad (of groot dorp). Hospers pleit terecht voor terugkeer van een stad-landrelatie die veel genuanceerder is. Als ruimtelijk adviseur landelijk gebied deel ik die mening van harte. De vitaliteit van het platteland staat of valt met de economisch factor ervan, of dat nu agrarisch of niet-agrarisch is. Snel internet maakt het mogelijk dat het platteland optimaal mee kan in de vaart der volkeren. Naast het grote economische belang van de landbouwsector in Nederland erkent Hospers ook het belang van niet-agrarische bedrijvigheid op het platteland (hidden champions).

Maar waar Hospers echter niet op ingaat zijn de negatieve kanten van die economische bedrijvigheid ten plattelande. Naast de verkeersoverlast dreigt het platteland steeds meer het afvalputje van Nederland te worden. De stort van afval van drugslabs en de toenemende criminaliteit op het platteland neemt steeds grotere vormen aan. Voor die activiteiten worden steeds vaker VABs benut. Om het platteland uit het slob te halen pleit Hospers terecht voor een extra overheidsimpuls, teneinde de leegstaande en vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen tijdig en duurzaam herbestemd te krijgen.

Stad-land symbiose

Hospers eindigt met de stelling, dat wij nog heel veel kunnen leren van het platteland. Op het platteland zijn slimme streken in overvloed. Hij nodigt de lezers uit om kennis te nemen van al die innovatieve daden. Volgens hem zijn wij hard op weg naar een stad-landsymbiose: stad en land hebben elkaar meer dan ooit nodig. Maar voordat het zover is, moeten wij eerst de vooroordelen over stad en platteland over boord zetten. Pas als wij verder kijken dan die clichés, zullen wij ontdekken dat er meer is dat stad en land bindt, dan van elkaar scheidt. Wij zien een oprukkende vergroening van de stad, een groei van de stadslandbouw en een flinke toename van het aantal boeren, die (willen) produceren voor de lokale markt (korte keten).

Geïnteresseerden die willen weten hoe het platteland in relatie tot de stad er heden ten dage voorstaat, moeten dit boek zeker lezen. Het boek geeft je een aardig compleet beeld.