"Ruimtelijke ontwikkelingen worstelen nog volop met de gevolgen van de vernietiging van het Programma Aanpak Stikstof. En alsof dat al niet genoeg is, wordt steeds beter zichtbaar op hoeveel plaatsen tevens sprake is van een ander probleem: PFAS. PFAS is een mogelijk probleem voor alle activiteiten waarvoor grondverzet nodig is."
PFAS worden al ruim vijftig jaar gebruikt en komen nu diffuus verspreid over heel Nederland in de bodem en oppervlaktewater voor. Nu bekend is dat deze stoffen in de bodem voorkomen en op dit moment nog niet bekend is in hoeverre deze stoffen mogelijk schadelijke effecten hebben, vereist het regime van de Wet bodembescherming actie ten aanzien van deze stoffen.
De Wet bodembescherming en de Regeling bodemkwaliteit kennen een zorgplicht en een standstill-vereiste die inhouden dat als grond of baggerspecie is verontreinigd met een niet-genormeerde stof waarvan de aanwezigheid wel kan worden vastgesteld, deze grond of baggerspecie niet mag worden toegepast. Tenzij op lokaal niveau beleid voor de toepassing van die grond of baggerspecie is vastgesteld.
Dit levert een acuut probleem op voor alle ruimtelijke ontwikkelingen waarbij grond of baggerspecie verplaatst of ingezet moet worden. Met grond of baggerspecie waarin PFAS boven de bepalingsgrens aanwezig is, kun je immers geen kant op. In de rechtspraak verschijnen al de eerste pogingen van partijen om ruimtelijke ontwikkelingen met een beroep op PFAS tegen te houden.
PFAS zijn poly- en perfluoralkylstoffen. Onder deze groep vallen ruim 6.000 verschillende chemische stoffen die al decennia in Nederland en Europa gebruikt worden in industriële en andere processen en worden toegepast is allerlei dagelijks toepassingen zoals verf, blusschuim, pannen, kleding, de coating in papieren bekertjes en cosmetica. Deze stoffen hebben handige eigenschappen: ze zijn bijvoorbeeld brandwerend of vuil- en waterafstotend. Deze stoffen hebben echter ook vervelende eigenschappen: ze zijn persistent, mobiel en nauwelijks biologisch afbreekbaar.
De Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat heeft op 8 juli 2019 een Tijdelijk handelingskader voor hergebruik van PFAS-houdende grond en baggerspecie geïntroduceerd.
Hiermee zijn tijdelijke toepassingsnormen vastgesteld voor de toepassing van PFAS-houdende grond of baggerspecie boven grondwaterniveau op landbodems met functieklasse wonen en industrie. Voor landbodems met functieklasse landbouw/natuur en voor oppervlaktewater geldt kort gezegd nog steeds de bepalingsgrens van 0,1 µg/kg.
Het Tijdelijk handelingskader voorziet wel in de mogelijkheid dat voor landbodems met functieklasse landbouw/natuur wordt afgeweken van de bepalingsgrens tot de gemeten achtergrondwaarde met een maximum van de toepassingsnormen die voor wonen en industrie zijn gesteld. Uitvoerders mogen onder het Tijdelijk handelingskader zelf de achtergrondwaarde bepalen van de bodem waar zij grond willen toepassen en deze vergelijken met de grond die zij willen toepassen.
Lokaal beleid kan gemotiveerd van dit tijdelijk handelingskader afwijken en zo meer of minder ruimte bieden voor toepassing van PFAS-houdende grond en baggerspecie.
Op iedere uitvoerder die grond of baggerspecie wil toepassen rust een onderzoeksplicht naar de kwaliteit van grond en baggerspecie en de ontvangende bodem. Het meten van PFAS in de grond is niet eenvoudig: zo moeten bij het nemen van de benodigde monsters allerlei maatregelen getroffen worden om contaminatie van het monstermateriaal te voorkomen. PFAS komen namelijk normaal gesproken ook voor in materiaal waarmee monsters worden genomen zoals bemonsteringsslangen, flessen en pomponderdelen, in de Gore-tex kleding van de onderzoeker en in de wasverzachter of handcrème die monsternemer heeft gebruikt. Ook is het meetprotocol voor PFAS-analyses nog volop in ontwikkeling.
Na de publicatie van het Tijdelijk handelingskader, ontstond een run op laboratoria voor PFAS-analyses. De beschikbare capaciteit was te beperkt om met een korte doorlooptijd de analyses te kunnen uitvoeren. Laboratoria hebben inmiddels geïnvesteerd in extra capaciteit. Volgens de Staatssecretaris betrof de doorlooptijd begin oktober 1-3 weken en ze hoopt dat deze doorlooptijd op korte termijn verder teruggebracht kan worden.
Als uit de analyses volgt dat PFAS aanwezig zijn in de grond of baggerspecie, zit je met een probleem. Niet alle grondbanken blijken ondanks de voorlopige toepassingsnormen uit het Tijdelijk handelingskader bereid om PFAS-houdende grond onder de toepassingsnorm te accepteren. Als grond of baggerspecie gestort moet worden vanwege specifieke vervuiling van die grond of baggerspecie en die grond of baggerspecie ook PFAS bevat, speelt het probleem dat niet alle stortplaatsen en depots deze grond of baggerspecie kunnen accepteren omdat hun vergunningen (nog) niet toereikend zijn.
De Staatssecretaris is met de sector en decentrale overheden in overleg om de acceptatie van PFAS-houdende grond en baggerspecie te verbeteren. Zo kondigde de regering op 1 november aan dat de grondbanken in Noord-Holland weer open zijn.
Voor landbodems met de functieklasse landbouw/natuur wordt nu ook gekeken of meer ruimte dan de bepalingsgrens kan worden gegeven. De Staatssecretaris is voornemens om een tijdelijke landelijke achtergrondwaarde vast te stellen die als toepassingsnorm voor deze landbodems kan worden gebruikt. De RIVM komt uiterlijk 1 december met een advies voor deze tijdelijke landelijke achtergrondwaarde.
Een definitieve oplossing is helaas nog niet in zicht. De Staatssecretaris verwacht dat een definitief toetsingskader niet eerder dan de zomer van 2020 zal kunnen worden vastgesteld. Reden voor deze timing is dat er nader onderzoek nodig is voordat een definitief toetsingskader kan worden opgesteld. Het RIVM voert dit nader onderzoek uit en de resultaten worden in juli 2020 verwacht. Op 29 oktober heeft de Staatssecretaris aangekondigd een PFAS-taskforce te zullen instellen om zo snel mogelijk tot een goede oplossing te komen.
