Het uitstel van de Omgevingswet laat zien dat er nog veel werk aan de winkel is voor 2022. Gemeenten staan de komende 1,5 jaar nog voor een aantal uitdagingen: Hoe voldoen we aan de minimale eisen? Hoe gaan we om met het DSO? Hoe verandert de vergunningverlening? Maar ook: hoe gaan we de participatie vormgeven? Met de invoering van de Omgevingswet wordt het hebben van participatiebeleid een eis voor gemeenten en dienen zij bij onder andere een omgevingsplan duidelijk aan te geven hoe zij dit in samenspraak met de belanghebbenden gedaan hebben. Dit is nogal een verandering in de manier van werken voor veel gemeenten, hoe kan dit aangepakt worden?
Vraag geen eenmalige input van inwoners, maar trek continu samen op
Betrek alle belanghebbenden zo vroeg mogelijk in het proces
Zorg voor een continu actueel inzicht van het proces
Manage voortdurend de verwachtingen
Maak gebruik van de juiste mix van online en offline participatie
Schakel de hulp in van strategische partners
Bereid je voor op nieuwe rollen in het proces
Wees flexibel en positief
De gemeente blijft de regie houden wat betreft de participatie; zij moet het participatiebeleid uitwerken en implementeren en belanghebbenden betrekken bij verschillende processen zoals het opstellen van een omgevingsplan en -visie. Met name voor de medewerkers van de gemeente vraagt het werken met de Omgevingswet om meer flexibiliteit. Ambtenaren dienen beter te gaan luisteren naar bewoners, daarbij minder vast te houden aan strikte regels en hierdoor meer lef te tonen. Waar voorheen een flinke set aan wet- en regelgeving het werken van ambtenaren bepaalde, worden zij nu meer overgelaten aan hun eigen professionele inzicht. Dit werken in de geest van de Omgevingswet betekent voor sommigen een hele andere manier van werken en loskomen uit hun vertrouwde schulp. Voor de initiatiefnemers biedt de Omgevingswet meer vrijheid om zaken zelf te regelen, maar vraagt het ook om het nemen van meer eigen verantwoordelijkheid. Wanneer men een vergunning aan wil vragen kan de gemeente initiatiefnemers verzoeken om in gesprek te gaan met andere belanghebbenden zoals omwonenden. Vergunningenverleners krijgen hierbij ook een rol in het adviseren over en het beoordelen van participatie, waarbij ze dit mee kunnen nemen in de afweging voor het verlenen van de vergunning.
Om het participatieproces goed te benutten en vorm te geven is het van essentieel belang dat gemeenten inzetten op een duurzame samenwerking tussen gemeente en belanghebbenden. Dit houdt in dat er een continue samenkomst is rondom verschillende thema’s, waarbij participatie onderdeel wordt van de beleidscyclus. In het huidige systeem zien we te vaak gebeuren dat de gemeente input van inwoners vraagt op één vraagstuk en daarna lang niet op alle input een terugkoppeling geeft. Ook wordt er niet altijd vanaf het beginpunt kennis gedeeld met de inwoners of input gevraagd en wordt het zo niet duidelijk waar zij over gaan meedenken of doen. Hierdoor krijgen inwoners het gevoel dat zij niet serieus worden genomen, dat er weinig met hun input wordt gedaan of dat de gemeente hen alleen contacteert wanneer het de gemeente uitkomt.
Om een goed samenspel van initiatief, input en positiviteit te bewerkstelligen, dienen gemeenten anders te gaan werken; naast het gebruik van simpele middelen zoals vragenlijsten en panels en het praten met bewoners, moeten bewoners nu ook getriggerd worden om zelf mee te doen en initiatief te tonen. In een ideale wereld bepaalt de omgeving samen met de gemeente hoe een wijk eruitziet, worden initiatieven gefaciliteerd en is er genoeg ruimte voor bewoners en andere belanghebbenden om initiatief te tonen. Kijk wel eerst naar wat er nu al gebeurt aan participatie; het is namelijk niet nodig om voor elke gemeente het wiel opnieuw uit te vinden. Kijk voor inspiratie en ervaringen ook in de regio. Wellicht hebben burgemeesters het al een stapje verder gebracht. De gemeente blijft onderdeel van het proces; zij borgt namelijk het algemeen belang, bewaart overzicht en maakt een belangenafweging. Daarmee verschilt de invulling van die rol per situatie.
Door het aangaan van strategische samenwerkingen kunnen gemeenten een deel van hun werkdruk verlichten. Denk hierbij aan partijen die experts zijn in het participatieproces en die gemeenten verder kunnen brengen. Door bijvoorbeeld een succesvol online platform te implementeren, met betrokkenheid van bewoners uit de buurt, kan de gemeente een duurzame relatie opbouwen met de bewoners. Het input vragen bij bewoners en het op een toegankelijke manier weergeven van informatie vraagt om kennis over communicatie en marketing. Deze andere manier van werken vraagt om competenties en kennis die niet altijd binnen de gemeente aanwezig is. Hiermee wordt het opzetten van nieuw participatiebeleid soms ook wel een veranderkundig vraagstuk. Professionals van buiten de organisatie kunnen hierbij het overzicht bewaren en buiten de gebaande paden werken. Externe professionals kunnen soms ook zorgen voor een neutrale blik in politiek of maatschappelijk gevoelige dossiers.
Binnen de Omgevingswet wordt het belang van participatie bij planvorming steeds groter, een trend die wij als adviseurs volledig onderschrijven. Voor ons is daarbij het belangrijkste om in te zetten op een duurzame participatie tussen gemeente, initiatiefnemers en inwoners. Dit alles om de stem van de omgeving te laten gelden in de fysieke leefomgeving.
Door Eva Jongsma en Irma Dekker
Op 1 januari 2022 zal de Omgevingswet in werking treden. In het nieuwe magazine ‘Op weg naar de Omgevingswet’ beschouwen we de huidige stand van zaken en de zorgen die nu nog leven. Bent u goed op weg naar de Omgevingswet? Lees het volledige magazine hier.
