"Wat denkt de gemiddelde lezer van een beleidsdocument als ik de volgende woorden groot op de voorkant zet? Regionale Energie Strategie, 35 TWh, concept-bod RES, Omgevingsvisie, ruimte ateliers, grootschalige duurzame energieopwekking en het ergste van alles: integraliteit. Word ik dan serieus genomen? Is het een teken van zorgvuldigheid? Inspireer ik? Of denkt de lezer ‘daar gaan we weer’?"
"Wat denkt de gemiddelde lezer van een beleidsdocument als ik de volgende woorden groot op de voorkant zet? Regionale Energie Strategie, 35 TWh, concept-bod RES, Omgevingsvisie, ruimte ateliers, grootschalige duurzame energieopwekking en het ergste van alles: integraliteit. Word ik dan serieus genomen? Is het een teken van zorgvuldigheid? Inspireer ik? Of denkt de lezer ‘daar gaan we weer’?"
Maar al te vaak heb ik het idee dat we als experts een taal spreken waarmee we de zaken behoorlijk complex maken. Termen als biodiversiteit, klimaatadaptief handelen en integraal ruimtelijk proces worden veel gebruikt. Deze termen creëren afstand tussen mensen, terwijl er vaak de mooiste inzichten en bedoelingen achter zitten. Ik verlang ernaar daar dat de verduurzaming van onze leefomgeving iets van iedereen wordt, niet alleen van de experts.
Ik geloof wel dat er een kern van waarheid, kennis en ervaring zit in alle vaktermen. We zijn een enorm intellectueel ontwikkeld land. We hebben veel slimme dingen bedacht en daar mogen we trots op zijn. Maar het is goed om alert te blijven en niet alleen in vaktermen te blijven hangen. Ik wil de term integraliteit even oppakken in een poging om het tastbaar te maken. Er gaat geen meeting voorbij zonder dat deze term wordt gebruikt. Zeker in de Regionale Energie Strategieën (RES) wordt het veel genoemd. We willen met elkaar niet alleen windturbines en zonnevelden intekenen, maar dit zorgvuldig integreren in andere gebiedsopgaven. Ook schijnt alles tegenwoordig integraal te gaan landen in de omgevingsvisie en omgevingsplannen. Voor mij toverwoorden, want daar heb ik niet veel verstand van. Het is wel leuk om een collega met die expertise te betrekken in een RES-proces, zodat onverwachte verbindingen ontstaan tussen projecten in een regio. De drang naar integraliteit, ook in de geest van de Omgevingswet, blijft hangen. Ik word er moe van als het een hol begrip blijft, maar heb ook mooie toepassingen gezien in RES-processen in Gelderland waar ik aan werk.
Hierin wordt gewerkt op het raakvlak tussen een inhoudelijk ontwerpproces, goed contact met alle stakeholders, werken onder de afspraken van het Klimaatakkoord en zorgen voor bestuurlijke borging. Ruimte genoeg om te experimenteren. Dat gaat met vallen en opstaan en is elke dag opnieuw boeiend.
Geleerde lessen
Graag deel ik een aantal geleerde lessen rondom het containerbegrip integraliteit vanuit de RES, waar we integraal ruimtelijk ontwerpen, integrale koppelkansen benutten en met elkaar in integrale ruimte-ateliers werken. Een paar conclusies/lessen rondom de RES-processen:
Breng andere gebiedsopgaven naast energietransitie letterlijk in kaart. Als binnen de RES gezocht wordt naar zoekgebieden voor windturbines en zonnevelden, is het erg handig om te weten waar in het gebied uitdagingen liggen op het gebied van vrijkomende agrarische bebouwing, natuurontwikkeling, revitalisering recreatieterreinen, biodiversiteit, woningbouwontwikkeling, overstromingsrisicos, droogte, etc. Er zijn tal van slimme koppelingen te maken. Bijvoorbeeld door geen kwetsbare infrastructuur op maaiveld te plaatsen in gebieden die als eerste onder water lopen bij extreme neerslag.
Verbind themas inhoudelijk met elkaar, in plaats van alleen op visieniveau. We kunnen eenvoudig benoemen dat alles met elkaar te maken heeft, maar het is best uitdagend om inhoudelijk de relatie te leggen. Op inhoud is de relatie wel nodig om themas echt op elkaar in te laten haken. Zoom bijvoorbeeld in op de transportbewegingen van bedrijven om een zinvolle koppeling te maken met rijden op waterstof die gemaakt wordt van overproductie van windturbines bij een bedrijventerrein. Alleen noemen dat waterstof een mooi opslagmedium voor overproductie is kunnen we anno 2019 niet meer volhouden. Het verdient uitwerking en concretisering om belangrijke doelstellingen voor 2030 haalbaar te maken.
De kennis en ervaring van themas buiten de energietransitie kun je goed activeren door specialisten op te zoeken. Veelal zijn duurzaamheidsambtenaren betrokken bij de RES. Hier en daar sluiten ook andere beleidsterreinen aan. Een specialist biodiversiteit bij een provincie, een liefhebber van landgoederen bij Staatsbosbeheer, of de schrijver van de regionale woonagenda, kan in de regio vaak veel kennis leveren over een bepaald gebied. Deze kennis is niet altijd te vinden in omgevingsvisies, structuurvisies, of andere beleidsdocumenten. Het is een kunst om de juiste personen te vinden, maar als dat eenmaal lukt, levert het veel op.
Integraliteit is de ergste van alle vaktermen, maar toch denk ik dat het de sleutel is voor succesvolle RESen. Dat vraagt om meer dan alleen een mooie titel. Kennis hebben we ook genoeg. Er is met name een wil nodig om te experimenteren en door te zetten.
Rijk van Voskuilen verzorgt de workshop RES, landt alles binnen de Omgevingswet? tijdens de Kennismarkt Omgevingswet en Energietransitie. Hier krijgt u de laatste stand van zaken en inspiratie om aan de slag te gaan!
