"De Omgevingswet is over ruim veertien maanden een feit, maar hoe revolutionair de wet ook is, de werkelijkheid zal na 1 januari 2021 niet veel anders zijn dan de dag ervoor."
De rijksoverheid heeft ervoor gezorgd dat voor verreweg de meeste wet- en regelgeving en voor het lokale beleid een vloeiende overgangsregeling is opgesteld. Gemeenten hebben tot 1 januari 2029 de tijd om alles daadwerkelijk aan de wet aan te passen.
Onder die overgangsregels valt ook het welstandsbeleid. De huidige welstandsnota met haar criteria worden onder de Omgevingswet van rechtswege beschouwd als beleidsregels bij het omgevingsplan die dienen voor de beoordeling van het uiterlijk van bouwwerken. Raadsbesluiten over welstandsvrije gebieden blijven gewoon van kracht, zodat de beleidsregels dezelfde werking hebben als nu. Gemeenten hebben vervolgens acht jaar de tijd om hun bestemmingsplannen te herzien en samen te voegen in dat éne gemeentelijke omgevingsplan, waar beleidsregels over ruimtelijke kwaliteit (en dus ook over het uiterlijk van bouwwerken) aan vastgehecht moeten worden.
Die soepele overgang bestaat er echter niet voor de huidige adviescommissies voor ruimtelijke kwaliteit, welstand en monumenten. In 2020 moeten de gemeenten een nieuw instellingbesluit nemen, inclusief taakomschrijving en werkwijze, voor de nieuwe Gemeentelijke Adviescommissie. Gemeenteraden moeten het komende jaar nadenken over de taak die die commissie krijgt. De Omgevingswet bepaalt namelijk dat die commissie adviseert binnen een door de gemeenteraad opgedragen taak, en bovendien over de verbouwing of aantasting van rijksmonumenten (die tweede taak is door het rijk bepaald).
De Tweede Kamer heeft in een aangenomen motie ondubbelzinnige uitspraken gedaan over de koers van de gemeentelijke adviescommissie. Wat het parlement betreft adviseert de commissie zo vroeg mogelijk, dus in vooroverleg over een investeringsvoornemen, over het optimaliseren van de ruimtelijke kwaliteit, opdat de traditionele toetsing aan welstandscriteria voorafgaand aan de vergunningverlening geleidelijk kan verdwijnen.
De richting is dus duidelijk, maar het tempo kan per gemeente verschillen. Sommige gemeenten zullen al vanaf 2021 willen werken in de geest van de Omgevingswet, waarin plannen integraal worden beoordeeld, en private investeringen worden aangewend om de omgevingskwaliteit te verbeteren en zo de doelen uit de omgevingsvisie tot stand te brengen. Andere gemeenten zullen prioriteit geven aan reorganisatie van de organisatie voordat het beleid wordt aangepakt.
Welke keuzes er ook gemaakt worden, er moet in elk geval volgend jaar een raadsbesluit genomen worden over de nieuwe Gemeentelijke Adviescommissie. De Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, de VNG, de Rijksdienst Cultureel Erfgoed en het ministerie van BZK werken momenteel aan een handreiking voor gemeenten, die behulpzaam is bij het besluit dat volgend jaar genomen moet worden. Deze handreiking verschijnt eind 2019, zodat er een jaar de tijd is om het meest passende raadsbesluit voor te bereiden.
De auteurs van de handreiking hebben inmiddels een eerste deelproduct voltooid: een beschrijving van het wettelijke kader waarbinnen de advisering over ruimtelijke kwaliteit vanaf 2020 moet passen.
