"Ik houd mezelf als energietransitie en duurzaamheid consultant al zeven jaar bezig met de materie bezig en probeer ook privé mijn steentje bij te dragen. Toch voel ik mezelf geregeld in dat moeras zinken. Dan lijkt de opgave zó groot en zó complex, dat ik even niet meer weet waar te beginnen. Ik haak af, denk ‘laat maar’ en stap toch maar in de auto om te gaan sporten, want ik ben laat en het regent en dat ene ritje van mij gaat het verschil niet maken."
Afbeelding: Transitiefase CE
Verschillende sociale wetenschappen nodig
De afgelopen jaren heb ik aan veel innovatieve pilots meegewerkt op gebied van duurzame energie. Als cultureel antropoloog keek ik hoe mensen omgaan met nieuwe techniek en hoe het bestaande en nieuwe stakeholders al dan niet lukt om samen te werken. Een inzicht was voor mij bijvoorbeeld dat voor het in beweging krijgen van mensen alle niveaus nodig zijn, van het individu tot de massa.
Inzichten en aanpakken uit verschillende sociale wetenschappen helpen bij het hanteren van die dynamiek. Gedragswetenschappen kijken naar individueel duurzaam gedrag, sociale psychologie onderzoekt het gedrag van mensen in groepen en cultureel antropologe richten zich op hoe mensen omgaan met verandering en daarbij de wereld om zich heen herordenen en betekenis geven.
Zandhoop paradox: samen aan de slag naar een circulaire economie
Gedragsonderzoeker Linda Steg onderzocht bijvoorbeeld hoe je kunt omgaan met wat ook wel de zandhoop paradox wordt genoemd; het gevoel dat jij als enkele zandkorrel geen verschil gaat maken, terwijl tegelijkertijd een zandhoop zich vormt door alle korreltjes bij elkaar. Kleine, haalbare doelen voor jezelf stellen, kan je over die eerste hobbel helpen. Als je na wat positieve ervaringen verder aan de slag wilt, volgt vaak keuze stress; door de overdaad aan informatie zie je de bomen door het bos niet meer. Oplossing daarvoor is volgens Steg om samen met anderen aan de slag te gaan, dat motiveert en helpt om het kaf van het koren te scheiden in de overvloed aan informatie.
Nudging: onbewust bewegen naar een circulaire economie
Sociaal psychologisch onderzoek wordt veel toegepast in de reclame wereld en sociale media, onder de term nudging. Daarbij wordt gebruik gemaakt van het feit dat 90% van ons gedrag door onbewuste prikkels en reflexen wordt aangestuurd. Sociale druk is een voorbeeld daarvan maar ook de behoefte consequent te willen zijn, waardoor je geneigd ben om na twee keer ja op een vraag te antwoorden, de derde keer ook ja te zeggen. Hier zijn, terecht, ook ethische discussie over gaande, zeker na diverse akkefietjes rond beïnvloeding op social media. Voor het in beweging krijgen van mensen rond circulaire economie, valt er hier echter met weinig middelen nog een wereld te winnen.
Circulaire cultuur vormen
Cultureel antropologen tot slot kunnen de maatschappelijke omwenteling die gaande is betekenis helpen geven. De circulaire transitie is immers ook een cultuurtransitie; de huidige lineair ingerichte economie vormt de basis voor onze manier van leven. Antropologen gaan ervan uit dat niks betekenis heeft van zichzelf. Mensen ordenen de wereld om zich heen en geven er betekenis aan. Op die manier vormen mensen cultuur, maar omdat dit vervolgens weer wordt overgedragen tussen bijvoorbeeld generaties, vormt cultuur ook weer mensen. De verandering vindt daarbij plaats tússen mensen en in de fase tússen het oude en het nieuwe (ofwel het lineaire en het circulaire). Als we het dus nog even niet weten. Maar juist dat niet weten is verrekte irritant. Met hun kennis over cultuur en verandering kunnen antropologen helpen hier chocola van te maken.
Belang sociale wetenschappen
Juist in het moeras van discussies over definities, oorzaken en gevolgen, tussen experts en leken, over meningen en feiten, politiek en belangen kunnen sociale wetenschappen een verschil maken tussen wegzakken of er toch weer uit komen en samen in beweging blijven. En zolang we in beweging blijven, kunnen we veranderen richting een circulaire toekomst!
