Al enkele jaren procederen verzekerden met rechtsbijstandverzekeraars over de reikwijdte van het recht op vrije advocaatkeuze in rechtsbijstandverzekeringen. Een verzoek om rechtshulp handelen rechtsbijstandverzekeraars op grond van de polisvoorwaarden veelal intern af.
Zij hebben daartoe eigen organisaties in het leven geroepen. Verzekerden vragen zeker bij ingewikkelde zaken vaak om de inschakeling van een gespecialiseerde externe advocaat. Al in 2013 heeft het Europese Hof van Justitie bepaald dat een verzekerde zelf zijn advocaat mag kiezen wanneer een zaak aan de rechter moet worden voorgelegd. Daarmee was de discussie tussen verzekeraars en verzekerden echter niet beslecht. Verzekeraars hielden in bijvoorbeeld ontslagprocedures bij het UWV en bestuursrechtelijke procedures de voet stevig op de rem. Volgens hen bestaat er geen recht op vrije advocaatkeuze in procedures waaraan nog geen rechter te pas komt. Ook hier moeten de verzekeraars echter bakzeil halen. Het Hof van Justitie geeft in twee arresten van 7 april 2016 nadere uitleg aan het begrip vrije advocaatkeuze.
Ontslagzaken
Het recht op vrije advocaatkeuze is verankerd in de Europese Richtlijn 87/344 en de Wet op het financieel toezicht. Dat recht bestaat (1) bij een belangenconflict en (2) in het geval van een gerechtelijke of administratieve procedure. Over de uitleg van het begrip administratieve procedure verschillen twee verzekeraars met hun verzekerden van mening. Dit interpretatiegeschil leidt tot twee procedures, waarin uiteindelijk het Hof van Justitie om een oordeel wordt gevraagd. In een van die zaken draait het in de kern om de vraag of een ontslagprocedure bij het UWV een administratieve procedure is. Dat is volgens de betrokken verzekeraar niet het geval. Het Hof van Justitie maakt korte metten met het standpunt van de verzekeraar. Met de Europese Richtlijn in de hand concludeert het Hof dat onder het begrip administratieve procedure ook de procedure moet worden begrepen die er toe leidt dat een bestuursorgaan (in dit geval het UWV) de werkgever een vergunning verleent om de werknemer te ontslaan. Dat deze uitleg mogelijk financiële gevolgen heeft voor het stelsel van de rechtsbijstandverzekering kan volgens het Hof niet leiden tot een beperkte uitleg van de wettelijke regeling.
Bezwarenprocedures
In de tweede procedure lag de vraag voor of een geschil over een zorgindicatie een administratieve procedure in de zin van de Richtlijn 87/344 oplevert. De betrokken verzekeraar was de mening toegedaan, dat een bezwaarprocedure bij het bestuursorgaan dat de beslissing nam, niet kwalificeert als administratieve procedure en dus geen recht op vrije advocaatkeuze geeft. De verzekerde stond echter op toewijzing van een door hem gewenste gespecialiseerde advocaat en was de mening toegedaan dat hij daarop recht had omdat wel degelijk sprake was van een administratieve procedure in de zin van de Europese Richtlijn en de Wet op het financieel toezicht. En ook hier stelt het Hof de verzekerde volkomen in het gelijk. Daartoe gebruikt het Hof dezelfde motivering als in de ontslagzaak. Bezwaarprocedures in het bestuursrecht gelden dus als administratieve procedures. Ook in bezwarenprocedures geeft de rechtsbijstandverzekering het recht om zelf een gespecialiseerd advocaat te kiezen.
In meer gevallen aanspraak op advocaat van eigen keuze
De beide uitspraken van het Hof van Justitie geven nog niet voor elk bestuursrechtelijk geschil duidelijkheid. Regelmatig bereidt de overheid eerst een ontwerp-besluit voor en kunnen daaromtrent zienswijzen kenbaar worden gemaakt. Daarna bestaat de mogelijkheid om beroep en hoger beroep in te stellen. De Wet ruimtelijke ordening regelt de procedure tot vaststelling van een bestemmingsplan en de rechtsbescherming in dat traject. Burgemeester en wethouders bereiden eerst een ontwerp-bestemmingsplan voor, waartegen zienswijzen kunnen worden ingediend. Met een reactie op die zienswijzen wordt het ontwerp-plan aan de gemeenteraad ter vaststelling voorgelegd. Tegen het vastgestelde bestemmingsplan staat beroep open op de Raad van State. Geldt de mogelijkheid om zienswijzen omtrent een ontwerp-besluit of plan in te dienen ook als een administratieve procedure? Die vraag is nog niet voorgelegd aan de rechter. Ik durf de inschatting aan dat ook hier sprake is van een administratieve procedure. Immers is evident dat de rechten van een verzekerde in de ontwerpfase bescherming behoeven, feiten worden vastgesteld en juist dit de grondslag vormt voor de oordeelsvorming in de daarop volgende gerechtelijke procedure. En daarbij komt dat het ook noodzakelijk is om op alle relevante besluitonderdelen zienswijzen in te dienen om later de zaak in de gewenste omvang aan een rechter te kunnen voorleggen. Gelet op de opstelling van verzekeraars is echter niet ondenkbaar dat opnieuw de tussenkomst van de rechter nodig is. Maar één ding is duidelijk: de mogelijkheid om een gespecialiseerd advocaat in te schakelen op grond van uw rechtsbijstandverzekering is door de uitspraken van het Hof van Justitie fors verruimd.
