Voor alle betrokkenen is het evident dat een goede samenwerking tussen gemeente en andere gebiedsactoren in een herontwikkeling van cruciaal belang is. Binnen het programma Nu Al Eenvoudig Beter van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is het slim omgaan met bestaande wet- en regelgeving een speerpunt, naast goede procesvoering bij ruimtelijke ontwikkelingen. Ook minister Schultz (Infrastructuur & Milieu) geeft aan dat ‘…binnen een gebied de verschillende belangen in verband moeten worden bekeken om zo de beste en duurzame oplossing te vinden.’
Leerpunten Nu Al Eenvoudig Beter, excursie havengebied Enschede
Voor alle betrokkenen is het evident dat een goede samenwerking tussen gemeente en andere gebiedsactoren in een herontwikkeling van cruciaal belang is. Binnen het programma Nu Al Eenvoudig Beter van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is het slim omgaan met bestaande wet- en regelgeving een speerpunt, naast goede procesvoering bij ruimtelijke ontwikkelingen. Ook minister Schultz (Infrastructuur & Milieu) geeft aan dat
binnen een gebied de verschillende belangen in verband moeten worden bekeken om zo de beste en duurzame oplossing te vinden.
In het havengebied van Enschede, aan het uiteinde van het Twentekanaal, is dit niet anders. Het op een goede manier op gang brengen van zon proces is maatwerk. Op 27 november vindt in Utrecht de
werkconferentie Slimmer omgaan met Omgevingsrecht
plaats, waar nadruk wordt gelegd op de mogelijkheden van proces en wet- en regelgeving bij ruimtelijke ontwikkeling.
Herontwikkeling havengebied Enschede
De aanleg van het Twentekanaal was in eerste instantie een werkverschaffingsproject in de jaren dertig. Een goed doordacht plan waarin stond hoe om te gaan met de haven in Enschede en de mogelijkheden die dit ruimtelijk bood, is destijds niet gemaakt. Watergebonden bedrijven zijn daarom schaars, 90% van de bedrijven staat met de rug naar het water en benut de mogelijkheid voor transport over water niet. De openbare ruimte is rommelig en deels toegeëigend door ondernemers. De gemeente Enschede heeft daarom enige jaren geleden als doel gesteld meer watergebonden bedrijvigheid te creëren, de bedrijven te stimuleren hun grond efficiënter te gebruiken en de kwaliteit van de openbare ruimte een stimulans te geven. Met dit initiatief, zonder achterliggend plan, ging Rien Wilderink (projectleider Havengebied gemeente Enschede) de boer op bij de bedrijven. Veel gesprekken werden gevoerd die later aan elkaar werden gekneed, wat resulteerde in een stroperig proces en besluiteloosheid tussen ondernemers en gemeente.
Procesbenadering
Het citaat van minister Schultz klopt, maar voer dat maar eens uit, zegt dr. Kjell Erik Bugge (associate lector Saxion Hogescholen). Door het benoemen van drie illusies toont Bugge dat een goede procesvoering en begeleiding in een ingewikkelde herontwikkeling, zoals in het havengebied Enschede, het belangrijkste is. De illusies:
De nieuwe omgevingswet wordt dé oplossing voor ruimtelijke ontwikkelingen.
Het ontwikkelen van lijsten met mogelijke maatregelen is voldoende.
Dé oplossing, hét plan, dé beslissing, bestaat.
Drie misvattingen die Bugge aanvoert om het belang van een goede procesbenadering te onderstrepen. Niets staat vast, een nieuw wettelijk kader verandert weinig en oplossingen zijn niet generiek op alle locaties in Nederland toepasbaar.
Procesondersteunend model
Motivatie (wil een actor meedoen?), informatie (wat moet een actor weten over problemen en mogelijke oplossingen?) en middelen (kan een actor financieel bijdragen?) zijn drie kernaspecten van het procesondersteunende model van Bugge. Het wordt een lastig verhaal om actoren te betrekken wanneer de actor één van deze aspecten ontbreekt. De kern van zijn procesmodel is daarom om het procesmanagement te bouwen op deze drie kenmerken. Inzicht en overzicht is het eerste doel. Daarna is het zaak om doelgericht gouden kansen te ontwikkelen: de investeringsbereidheid van voldoende actoren gekoppeld aan haalbare situatie-specifieke verbetermaatregelen. De ene actor heeft vooral meer informatie nodig over kosten, baten en risicos, terwijl een andere actor meer behoefte heeft aan een rechtstreekse aanpak voor het bouwen aan vertrouwen en betrokkenheid. Loopt het proces tegen barrières aan, dan worden gericht vervolgacties gekozen zoals het herontwerpen van het proces. Hierbij geeft Bugge aan dat hoewel middelen en informatie zeker belangrijke factoren zijn, een succesvol herstructureringsproces uiteindelijk vooral draait om motivatie van de actoren om te investeren. Focus daarom op gemeenschappelijke doelen en op wat de individuele actoren willen, en betrek actief de actoren met belang en invloed.
Marco Kerstens (
BMC
) voegt toe dat dit met de Omgevingswet niet zal veranderen: De Omgevingswet is nog steeds gebaseerd op het vooraf bedenken wat ergens moet komen. Het blijft een wisselwerking tussen houding en gedrag in een proces, en het achterliggende systeem, de Omgevingswet maakt dit niet anders. Sterker nog, betoogt Kerstens: De Omgevingswet gaat overleg niet stimuleren, er wordt niet uitgedaagd om samen te werken en meer nadruk te leggen op het proces. Kerstens zou dit wel een verbetering vinden.
Pavlov reactie
Emmy Hendriksen (jurist bij Pouderoyen Compagnons) geeft een krachtige boodschap af. Sneller en beter was altijd al het doel van wet- en regelgeving, daarvoor is een Omgevingswet niet noodzakelijk, aldus Hendriksen. Ondanks dat je bijna verstrikt raakt in regels rondom externe veiligheid, milieuzones, flora en fauna, geluid, maakt de Omgevingswet de procedures niet per definitie eenvoudiger. Wat veel meer speelt is dat sectoren en beroepsgroepen, zoals waterschappen en juristen, moeten veranderen. Het waterschap moet van normatief toetsen naar meer beleidsdenken. Juristen moeten leren werken met minder zekerheden en burgers moeten niet alle risicos willen uitsluiten. Het beste is om er gewoon samen uit te komen. Rien Wilderink beaamt dat dit voor een gemeente een heel andere benadering is. Het durven nemen van risicos is essentieel. Wanneer bestuurders gecommitteerd zijn, en een vooraf ingeschat risico van 10% durven nemen, kunnen negen van de tien projecten doorgaan, in plaats van alle tien niet. Het omgaan met onzekerheid leidt nu vooral nog tot Pavlovreacties en het ouderwets dichttimmeren van plannen om risico te vermijden.
De kameleon en de angsthaas
Saskia Engbers, (programmamanager Platform31) benoemt het grootste probleem bij een samenwerkingsproces tussen ondernemers en overheden door middel van de beeldspraak De kameleon en de angsthaas. De culturen tussen overheid en ondernemers verschillen enorm. De ondernemer verschiet van kleur wanneer de situatie/de markt wijzigt, zoals een kameleon. De overheid vindt dit niet betrouwbaar, en is te log om snel op deze verandering in te spelen en reageert als een angsthaas. Wat in deze situatie nodig is, is een oliemannetje die het samenwerkingsproces op gang houdt. In Enschede draagt het oliemannetje de naam Henk Hilbolling. Hij geeft aan dat er gestuurd moet worden op de doelstelling in plaats van op de werkwijze. Laat het proces het werk doen, aldus Hilbolling die als olieman het proces in goede banen leidt. Hij staat los van de gemeente en manoeuvreert als procesmanager tussen de ondernemers en de gemeente in. De twee petten van de gemeente, procesmanager en belanghebbende, worden zo gescheiden aldus Hilbolling. De olieman is essentieel in het proces in Enschede.
Nu al Eenvoudig Beter
De excursie naar Enschede is georganiseerd in het kader van het praktijkprogramma
Nu al Eenvoudig Beter
. Het Rijk werkt samen met de uitvoeringspraktijk aan de totstandkoming van de Omgevingswet. Deze wet is bedoeld om de ontwikkeling en het beheer van de leefomgeving eenvoudiger en beter te laten verlopen. Maar ook nú al binnen de bestaande wetten en regels kunnen we eenvoudiger en beter werken! Platform31 en Landwerk nodigen u in 2013 uit om op bezoek te gaan bij de praktijkvoorbeelden waar nu al eenvoudig beter wordt gewerkt, zoals:
27 november, werkconferentie Slimmer omgaan met omgevingsrecht
Tevens begin november, excursies georganiseerd door Landwerk
Het project Nu al Eenvoudig Beter wordt georganiseerd door Platform31 en Landwerk in opdracht van de Rijksoverheid en ondersteund door de UvW, het
IPO
en de
VNG
. Voor meer informatie, zie:
www.platform31.nl/nual
Door
Platform31
