In mei 2019 zette de Raad van State een streep door PAS, het Programma Aanpak Stikstof. Veel gemeenten schrokken vervolgens terug voor het verlenen van bouwvergunningen. Ook Ede, maar samen met natuurorganisaties, boeren en bouwers heeft de gemeente een modus gevonden, de Edese Stikstofaanpak.
De gemeente Ede zit in een lastig stikstof-parket. Het oppervlak bestaat grotendeels uit natuurgebied, er is veel landbouwgrond en het inwonersaantal groeit. "De wisselwerking tussen natuur, landbouw en groeikernen is niet nieuw voor ons, zo is de geschiedenis van dit gebied", zegt wethouder Willemien Vreugdenhil. Zo kijkt Ede samen met boeren en natuurorganisaties al langer naar wat er nodig is voor een houdbare agrarische sector op de Veluwe. Dat leverde een programma biodiversiteit op. "Daarom hebben we nu natuurinclusief ontwerpen als norm", zegt Vreugdenhil, die verantwoordelijk is voor onder meer natuur en landschap, biodiversiteit, economie en grondzaken. Er is een zogeheten biomorfologische kaart van Ede ontwikkeld die de verschillende bodemsoorten toont en kenmerkende plant- en diersoorten die je daar zou kunnen aantreffen. Het geeft inzicht in het belang van het gebied voor de biodiversiteit en helpt gebouwen te ontwerpen en te maken zonder dat het de natuur stoort.
Toen PAS viel, betrok de gemeente ook de bouwers bij het overleg. Het programma biodiversiteit bleef het uitgangspunt. Vreugdenhil vond het geen gemakkelijke gesprekken. Dat komt volgens haar voornamelijk door de landelijke beeldvorming in politiek en media. "Veel bouwers hadden het idee dat er helemaal niets meer mogelijk was, maar toen ze begrepen hoe we het hier in Ede willen doen, gingen er allemaal lampjes branden. Het was mooi om te zien hoe vanuit de bouw allemaal ideeën naar voren werden gebracht om bijvoorbeeld emissieloos te bouwen."
Wethouder Vreugdenhil vervolgt: "Het is belangrijk om als gemeenten, landbouworganisaties, natuurorganisaties en bouwers te blijven samenwerken en deze crisis niet als een juridisch probleem te benaderen maar als een biodiversiteitsprobleem. Anders wordt het een strijd om belangen en geld en dat gaat ten koste van de bedoeling: biodiversiteit herstellen, verstevigen en bewaren."
In Ede heeft het brede overleg een aanpak opgeleverd waardoor er tóch doorgebouwd kan worden. Kijkend naar de biomorfologie van een gebied hoeft de Aerius-berekening niet altijd op nul uit te komen. Ede maakt namelijk onderscheid tussen de bouwfase en de gebruiksfase. De emissie moet tijdens de bouwfase zo laag mogelijk worden gehouden door moderne bouwmachines te gebruiken en door klimaatneutraal en natuurinclusief te ontwerpen en te bouwen.
Als de stikstofneerslag de bouwfase onder de 0,05 mol blijft en in de gebruiksfase nul is, kunnen ook omgevingsvergunningen worden verleend. "Misschien kleuren we hier wat mee buiten de lijntjes maar met deze manier van ruimtelijke ordening, ontwerpen en bouwen die we gezamenlijk hebben ontwikkeld, doe je veel meer voor de biodiversiteit dan wat nu de norm is."
