"Over de Omgevingswet is al veel geschreven: de voortgang van het wetgevingsproces en de datum van inwerkingtreding, de voorbereidingen door gemeenten en experimenten met het bestemmingsplan verbrede reikwijdte, het nieuwe Digitale Stelsel Omgevingswet. Weinig is geschreven over hoe de rechtspraak zich voorbereidt op wat komen gaat. In dit artikel sta ik eerst kort stil bij eerdere grote stelselwijzigingen; daarna schets ik kort op welke wijze de rechtspraak ervoor zorgt dat zij op 2 januari 2021 in de startblokken staat."
De twee grootste wijzigingen van de afgelopen 10 jaar op het gebied van het omgevingsrecht die een grote impact op de rechtspraak in eerste aanleg hebben gehad zijn de inwerkingtreding van de Wabo en de inwerkingtreding van de Wet natuurbescherming. Invoering van de Wabo betekende dat de rechtbanken te maken kregen met milieuzaken. Dit was ingrijpend. De Wet natuurbescherming was minder ingrijpend.
De rechtspraak neemt de ervaringen en lessons learned die zij bij deze twee wetswijzigingen heeft opgedaan mee in haar voorbereidingen op de Omgevingswet. Zo moet worden voorkomen dat, zoals bij de Wabo, rechters en juridische ondersteuning te vroeg worden opgeleid. 1)
Met de komst van de Omgevingswet staan de rechtspraak in eerste aanleg en de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State voor een nieuwe uitdaging. Het omgevingsrecht wijzigt substantieel en de bestuursrechter kan niet automatisch terugvallen op de rechtspraak uit het verleden. Een complete wisseling van het wettelijke systeem zal hoogstwaarschijnlijk leiden tot veel nieuwe jurisprudentielijnen. Daarnaast zal het overgangsrecht tot gevolg hebben dat geruime tijd met zowel het oude als het nieuwe systeem moet worden gewerkt. De uitdagingen waar de rechtspraak zich voor ziet gesteld liggen echter niet alleen op het inhoudelijke vlak. Zo is de werking van het Digitale Stelsel Omgevingsrecht (DSO) een punt van zorg. Welke standaarden gebruikt het DSO? Hoe wordt een dossier van bijvoorbeeld een gemeente bij de rechter aangeleverd? Sluit het DSO aan bij de architectuur van de rechtspraak? Welke gevolgen heeft het DSO voor de bestaande werkprocessen en de organisatie van de rechtspraak? Om een antwoord te krijgen op deze en andere vragen is er regelmatig overleg tussen de ICT organisaties van de rechtspraak en de Raad van State en de ontwikkelaars van het DSO.
Om zowel de inhoudelijke als de meer organisatorische gevolgen van de Omgevingswet binnen de rechtspraak in kaart te brengen is de projectgroep Implementatie Omgevingswet opgericht en van start gegaan. Deze projectgroep heeft als taak ervoor te zorgen dat het primaire proces in 2021 klaar is voor de Omgevingswet. Naast de eerder genoemde organisatorische en ICT aspecten van de Omgevingswet is een groot deel van het werk van de projectgroep gericht op het samenstellen en uitvoeren van een opleidingsprogramma.
Vanwege de verschillende aspecten is de projectgroep breed samengesteld. Zij kent naast vertegenwoordigers van de rechtspraak in eerste aanleg en de Raad van State, ook vertegenwoordigers van SSR (opleidingsinstituut rechtspraak) en IVO (ICT organisatie rechtspraak). Vertegenwoordigers van het ministerie van BZK en IenW fungeren als vraagbaak en denken mee over de voorbereidingen.
Onderdeel van de werkzaamheden van de projectgroep is o.a. een inventarisatie, door de rechtspraak zelf, van de juridische vraagstukken en knelpunten. Samen met de SSR wordt een opleidingsprogramma opgesteld dat de rechtspraak in staat stelt om per datum inwerkingtreding voldoende mensen opgeleid en beschikbaar te hebben. Voorkomen moet worden dat rechters en juridische ondersteuning te vroeg worden opgeleid. Als eerste zal daarom een beperkte groep rechters (voorlopers) worden opgeleid. Rond de definitieve datum van inwerkingtreding van de Omgevingswet zullen de overige juristen worden opgeleid en organiseert de rechtspraak een symposium voor alle betrokkenen binnen de rechtspraak.
1) In 2007 was een grote groep rechters al voorbereid op de Wabo terwijl de wet pas op 1 januari 2010 inwerking trad. De eerste uitspraak in een bodemprocedure voor een omgevingsvergunning milieu dateert van 28 maart 2012.
