Binnenlucht moet en kan beter

Verslag van de plenaire ochtendsessie tijdens de Dag van de Binnenlucht op 2 november door René Didde.

Het gaat over de hinder van astmapatiënten bij het roosteren van muesli, longaandoeningen door vieze binnenlucht, onder meer door spekpannenkoeken bakken in roomboter. Over het belang van een stevige afzuigkap en voldoende debiet in de apparatuur. Over die gezellige kaarsjes bij de open haard en de geluidhinder van de ventilatiebox. En ja, het nut van het openzetten van een raam. En al werken we hier allemaal aan verschillende aspecten, we zijn ook allemaal bewoner, zegt dagvoorzitter Harm Valk van de Nieman Adviesgroep. De Dag van de Binnenlucht is georganiseerd door VLA (Vereniging van Leveranciers van Ventilatieapparaten), ISSO (kennisinstituut installatietechniek) TVVL (Technische vereniging voor installaties in gebouwen) en Lente-akkoord (bouwers en ontwikkelaars van energiezuinige nieuwbouw)

Gezonde lucht voor gezonde longen Michael Rutgers, directeur Longfonds

Het Longfonds associëren we vaak met aandacht voor de funeste gevolgen van roken, mensen met astma of fijnstof en roet in de lucht in de stad. Maar de droom van het Longfonds dat niemand meer zieke longen krijgt door de lucht die hij inademt, geldt ook voor de woning. Want binnenshuis is de lucht vaak vuiler dan buiten. En dan heb ik het niet over zomaar vieze luchtjes, maar behoorlijke vervuiling met bijvoorbeeld fijnstof, zegt Michael Rutgers, directeur van het Longfonds. De binnenlucht is belangrijker dan we denken. We bevinden ons immers meer dan 20 uur per dag in huis of op kantoor.

De schellen vielen van zijn ogen toen zijn vrouw muesli roosterde in de oven. Ze maakt dat altijd zelf. Uit metingen met een nieuwe sensor bleek dat de concentratie zeer kleine fijnstof-deeltjes (PM 2,5) opliep tot 100 microgram per m³. Dat merkte onze dochter met astma direct. Mensen met luchtwegaandoeningen zijn vaak de kanariepietjes in de mijnen. Ze reageren direct met benauwdheid op ongezonde of onvoldoende lucht. Ook een medewerker van onze organisatie meldde na onze verhuizing naar een nieuw pand met een top-ventilatiesysteem direct dat er iets niet goed was, zo is een andere ervaring uit Rutgers directe omgeving. Door hun ziekte zijn mensen met aandoeningen als astma en COPD feitelijk een milieusnuffelhond. Hij maakt het ook concreet voor zijn toehoorders. In dit publiek heeft tien procent last van astma; 32 duizend kinderen in Nederland hebben de diagnose astma en van 12 duizend mensen die jaarlijks sterven aan longkanker bevinden zich 1200 mensen die nooit hebben gerookt. Andere effecten van ongezonde lucht zijn hart- en vaatziekten en bij zwangerschap bestaat een grotere kans op vroeggeboorte en lager geboortegewicht. Vuile lucht leidt tot 4800 spoedopnames per jaar en gemiddeld tot een verkorting van de levensduur met 13 maanden. En zo kan Michael Rutgers nog wel even doorgaan.

Het Longfonds constateert dat er ondanks deze schokkende feiten weinig kennis, bewustwording en draagvlak is voor maatregelen. We zouden vandaag allemaal ambassadeur moeten worden om dit te veranderen, zo houdt Rutgers zijn gehoor voor. Een alliantie van tientallen organisaties zou zich kunnen inzetten in een bedrijvennetwerk als hoe gezond is de lucht in uw kantoor? Want er is wel degelijk handelingsperspectief. Van onderop zijn we enkele jaren geleden een beweging begonnen om een generatie kinderen in een rookvrije omgeving te laten opgroeien; die intentie is nu opgenomen in het regeerakkoord van het nieuwe kabinet. Zoiets kan met gezonde binnenlucht ook. Een proef met een sensor van Philips in woningen moet half december aantonen of huishoudens bereid zijn in te grijpen als de concentratie CO2 of fijnstof binnenshuis te hoog oploopt, aldus Rutgers. Op scholen bleek uit eerdere proeven al dat een kinderen goed reageren op een stoplichtmodel. Ze attenderen er de leraar op dat het metertje op oranje of rood staat in de klas.

Hoe voorkom je een lawaaiige installatie? Flex en Ibel

Een veel voorkomend obstakel voor goed gebruik van ventilatie binnenshuis is het lawaai dat de installatie maakt. Veel bewoners trekken er vanwege de geluidhinder domweg de stekker uit. De heren Flex en Ibel, twee installateurs in witte pakken, laten in een hilarische bijdrage als een soort buurman & buurman zien hoe mooi ze flexibele bochten in het buizenstelsel kunnen maken. Pijnlijk duidelijk wordt echter dat dit voor veel geluid zorgt. De nagebouwde ventilatie-unit op het podium zorgt met zijn vele flexibele bochten voor 61 dB(A) geluid. Als de heren Flex en Ibel na enige aandrang van dagvoorzitter Harm Valk de installatie ombouwen en louter rechte buizen gebruiken, boeken ze een spectaculaire verbetering. Op de monitor wordt voor iedereen zichtbaar dat bij eenzelfde vermogen (42 W) het drukverlies in de buizen daalt van 100 eenheid tot 64 en het toerental navenant omlaag gaat van 2300 naar 1250 toeren (en dus ook minder energie vraagt).

Verbazingwekkend zichtbaar en hoorbaar is vooral de geluidsreductie van 61 naar 45 dB(A). Ik hoor niks. Hij doet het niet, zegt Flex quasi verbaasd. Ik vind die bochtjes veel mooier, vult Ibel aan. Zonder gekheid: de boodschap van Flex (Marco Hofman van ISSO) en Ibel (André Meester van VLA) is duidelijk: ontwerpers moeten van tevoren goed nadenken over de plaats van de ventilatiebox, en de aan- en afvoer zoveel mogelijk zonder flexibele bochten aanleggen want dat drijft de luchtweerstand op. Andere opties zijn de ventilatiebox ophangen aan zwaardere, niet-holle wanden en/of geluids- en trillingsdempers gebruiken.

Gezocht: deelnemers aan challenge 100 % gezond wonen Gerdi Berkers, Mitros

Mitros wil de bouw- en installatiesector uitdagen om slimmer te renoveren voor een gezond en aangenaam binnenklimaat, zegt Gerdi Berkers, adviseur bedrijfsvoering bij de Utrechtse woningcorporatie. Wij noteren na isolatie en renovatie toch heel vaak klachten van bewoners over tocht, vocht, schimmel en geluidsoverlast, zegt Berkers. En ook de bediening van de installaties is te gebruiksonvriendelijk. Bewoners snappen het niet en gaan die dikke handleidingen ook niet lezen. Dat moet anders, vindt Mitros. Wij zoeken een integrale oplossing die gebruiksvriendelijk is voor bewoners en ook in hoogbouw is toe te passen. Isoleren van woningen heeft bij ons altijd nummer 1 gestaan, vanaf nu komt daar een gezond binnenklimaat bij. Vanaf 15 november kunnen marktpartijen daarom inschrijven op de prijsvraag 100 % gezond wonen. Inschrijving kan tot 1 maart volgend jaar. Mogelijk spelen sensoren een rol om bewoners op begrijpelijke wijze van handelingsperspectief te voorzien.

De winnaar wordt aangewezen na beoordeling van een jury. De prijs is een vergoeding plus de kans om het systeem te demonstreren en dus uit te voeren in een of meerdere woningen van Mitros. Eerder al leidde een soortgelijke prijsvraag bij Mitros tot de bouw van een badkamer in één dag in plaats van een week. Het winnende systeem was helemaal niet nieuw, maar een fraaie combinatie van al bestaande technieken, zegt Gerdi Berkers. Iets dergelijks streeft Mitros ook bij het 100 procent gezond wonen na. De uitdaging kan de deelnemers ook veel opleveren. Mitros heeft 30 duizend woningen en renoveert jaarlijks 800 woningen met een totaal budget van 45 miljoen euro. Ook andere woningcorporaties kunnen mogelijk belangstelling tonen voor het winnende concept. Zie vanaf 15 november

www.100procentGZNDwonen.nl

Presentatie Michael Rutgers (Longfonds)

Presentatie Gerdi Berkers (Mitros)

Lees ook:

Huidige normen voor ventilatie voldoen niet

--------

Betere ventilatie voor gezondere lucht in huis

Hoe weet je als consument of de binnenlucht thuis goed is? En wat kun je er aan doen als de luchtkwaliteit niet optimaal is? Tijdens de sessie Binnenlucht specialist in 60 minuten op de Dag van de Binnenlucht hielden drie sprekers de zaal een spiegel voor. Luchtverversing in woningen is vaak onvoldoende, door onwetendheid van de bewoner of door onjuist gebruik van bijvoorbeeld mechanische systemen. Vooral in en rond de keuken en in de slaapkamers moet de ventilatie beter. Een sessie vol tips voor bewoners: of je nu kiest voor natuurlijke, mechanische of balans ventilatie, waar het om gaat is dat consumenten zich meer bewust worden van het belang van goede ventilatie voor de gezondheid.

Feit is dat binnenlucht vaak smeriger is dan buitenlucht. Mariken Stolk van Milieu Centraal, adviseur op het gebied van energie en wooncomfort, Onno van Rijsbergen zelfstandig adviseur, voorheen werkend bij de Woonbond en Lonneke Haans, adviseur BBA Binnenmilieu, vertelden tijdens de sessie Binnenlucht specialist in 60 minuten hoe het beter kan. Er is het nodige mis.

Milieu Centraal

Mariken Stolk van Milieu Centraal beet het spits af en kwam met een paar stellingen om duidelijk te maken dat er veel verkeerde aannames worden gemaakt door consumenten. Ze poneerde een aantal stellingen om te testen hoe het zat met de kennis van de deelnemers in de zaal. Waar of niet waar? De buitenlucht is vaak vochtiger dan de binnenlucht. Je krijgt bijvoorbeeld extra vocht in huis van ventileren als het buiten regent! Het juiste antwoord is: niet waar. Mariken Stolk: Lucht van buiten naar binnen halen is altijd goed. En de stelling: bij een huis met balansventilatie mag je de ramen niet open zetten. Ook niet waar. Je mag altijd de ramen openzetten. Je zal daarmee wat warmte verliezen, maar als je het nodig vindt om te luchten: gewoon doen. Een kwartier is vaak al voldoende.

Volgens Milieu Centraal blijkt uit meerdere onderzoeken dat bewoners met mechanische of balans ventilatie het systeem vaak onjuist gebruiken. Geluidshinder wordt als grootste klacht genoemd bij ventilatiesystemen en bewoners laten ramen en roosters dicht vanwege inbraakrisico, geluidsoverlast of stank. Zeventig procent van de consumenten woont in een huis met natuurlijke ventilatie. Mechanische ventilatie komt voor in ongeveer 28 procent van de woningen. De resterende twee procent van de woningen, vooral nieuwbouw, beschikt over balansventilatie.

Gebruik en onderhoud

Natuurlijk moeten de ventilatiesystemen deugen. Maar minstens net zo belangrijk is het gedrag van de consument. Mariken Stolk vertelt hoe wij als consument ventilatie kunnen verbeteren: Zorg voor extra ventilatie in de keuken en de badkamer. Plaats een afzuigkap of laat in het raam een inbouwventilator bouwen. Zet roosters altijd open laat tussendeuren open of zorg voor minstens anderhalve centimeter ruimte onder de deur. En maak roosters minstens een keer per jaar schoon met borstel of stofzuiger.

Bewoners die last hebben van het geluid van mechanische en balansventilatie zetten maar al te snel de systemen uit of lager. Niet doen, behalve in het geval van een ramp. Mariken Stolk raadt consumenten die last van geluid hebben aan om een geluidsdemper te plaatsen. Bij balansventilatie noemt ze ook het omkasten van de unit als mogelijkheid. Mensen die last hebben van het geluid zetten de apparatuur uit of op een lagere stand met het gevolg dat de ventilatie niet goed is.

Belangrijk voor je gezondheid

Ook Lonneke Haans (BBA Binnenmilieu) herhaalt dat de luchtverversing in woningen vaak onvoldoende is. Bewoners ondernemen te weinig om dit te verbeteren. En dat terwijl goede ventilatie bijdraagt aan een goede gezondheid. Het grootste aantal CO2 overschrijdingen komt voor in slaapkamers. Goede ventilatie in de slaapkamer zorgt er voor dat je beter slaapt. Onderzoek heeft uitgewezen dat de deelnemers de volgende dag minder slaperig waren, zich beter konden concentreren en beter presteerden als er sprake was van goede ventilatie in de slaapkamer.

Andere opvallende uitkomsten van onderzoek zijn volgens Lonneke Haans dat bewoners met een natuurlijke toevoer en mechanische afzuiging vaker tevreden zijn over het systeem dan bewoners met balansventilatie. Ook noemen ze geluidhinder vaker als hinderlijk bij balansventilatie (31 procent versus 18 procent) en er is vaker sprake van tochtklachten (15 procent versus 7 procent). Balansventilatie is complex en heeft veel mogelijke risicofactoren. Ze raadt bewoners van een (nieuwbouw-) woning aan om goed naar de testresultaten te kijken als er balansventilatie is aangelegd. Vraag om die prestatiecheck. Goede voorlichting over de werking van het systeem is daarnaast onontbeerlijk. Zij ziet hier een rol voor makelaars en vaklieden.

Balansventilatie in theorie fantastisch

Onno van Rijsbergen was de derde en laatste spreker. Hij vertelde dat hij balansventilatie heeft laten installeren in zijn jaren 50 woning en praat dan ook uit eigen ervaring. Hij noemt het in theorie fantastisch, maar het kostte hem wel een jaar om er aan te wennen. Of eigenlijk om het goed te laten werken. In zijn woning wordt door het systeem per ruimte de hoeveelheid CO2 gemeten. Maar het meten van de CO2 is niet de enige doelstelling. Het gaat ook om prettig wonen. Hij noemt in dit kader de subjectieve beleving (horen, zien, ruiken en voelen) en de objectieve kwaliteit: vervuilingsbronnen en de ventilatie. Wat betreft dit laatste zegt hij: Maak dit zichtbaar.We produceren per huishouden veel vocht. In een gemiddeld huishouden produceren we maar liefst zeven tot tien liter vocht per dag: als gevolg van koken, wasgoed dat te drogen hangt of wat dan ook. Gevolg: muffe of klamme lucht, condens en soms schimmel.

Basisregels voor ventilatie

Onno van Rijsbergen presenteerde een aantal basisregels voor ventilatie (voor welke techniek u ook kiest). Het gaat dan om toevoer van schone lucht en afvoer van vocht, stof en overige vervuiling:

Ventilatie is nodig, in de vorm van een zwakke continue luchtstroom;

Luchten is extra, geen vervanging (van een ventilatie systeem);

Ventileer bij de bron van de vervuiling;

Ventileer wel waar veel mensen zijn.